Συνέδρια

Αντικείμενο του Συνεδρίου είναι η διαμόρφωση ενός σύγχρονου, ελκυστικού και ρεαλιστικού οράματος για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των απομονωμένων περιοχών, ορεινών και νησιωτικών, και τη βελτίωση των προοπτικών των κοινωνιών τους. Ενός οράματος που θα  στηρίζεται σε εργαλεία και τεχνολογίες αιχμής και θα μπορεί να εμπνεύσει και να κατευθύνει τοπικά σχέδια ανάπτυξης, με παράλληλο στόχο μια ζωτικής σημασίας προτεραιότητα: τη χάραξη ειδικών πολιτικών για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των απομονωμένων περιοχών, ορεινών και νησιωτικών.

Η κρίση που πλήττει τη χώρα για σχεδόν μια δεκαετία, έπληξε διπλά τις απομονωμένες περιοχές, ορεινές και νησιωτικές. Οι κοινωνίες των περιοχών αυτών, που ζούσαν έτσι κι αλλιώς για χρόνια στο περιθώριο των αναπτυξιακών σχεδιασμών, υπέστησαν σημαντικά πλήγματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αύξηση των τιμών των καυσίμων που κατέστησε το κόστος θέρμανσης σχεδόν απαγορευτικό στις ορεινές περιοχές. Οι ελάχιστες κοινωνικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν έδρασαν μόνον επουλωτικά, και δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση βάση επανεκκίνησης για τις ορεινές περιοχές.

Αυτό που κρίνεται απαραίτητο είναι ένα νέο αναπτυξιακό όραμα που θα αφήνει πίσω τις στρεβλώσεις του παρελθόντος, θα λαμβάνει υπόψη τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και θα οδηγεί σε καλύτερες προοπτικές τις τοπικές κοινωνίες, με σεβασμό στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και το περιβάλλον τους. Για να πάρει σάρκα και οστά το όραμα αυτό και να οδηγήσει στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη των απομονωμένων περιοχών, θα πρέπει να γίνουν συγκεκριμένα βήματα σχεδιασμού, σε κρίσιμους τομείς (ενδεικτικά: χωροταξία, παραγωγικές δραστηριότητες, ενέργεια, προστασία περιβάλλοντος, ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς, κοινωνικές δομές κ.α.). Κρίσιμο ζήτημα αποτελεί η πολύπλευρη, διεπιστημονική συμβολή στο σχεδιασμό, αφού είναι σαφές ότι οι μονόπλευρες θεωρήσεις που υποτιμούν τις αλληλεπιδράσεις των στοιχείων της φυσικής και κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας έχουν αποτύχει.

Τα αποτελέσματα του σχεδιασμού θα πρέπει να τροφοδοτήσουν πολιτικές σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Μόνο μέσω της θεσμοθέτησης στοχευμένων πολιτικών θα καταστεί δυνατή η ολοκληρωμένη ανάπτυξη των απομονωμένων περιοχών, ορεινών και νησιωτικών. Πολλές χώρες της Ευρώπης (και όχι μόνο αυτές που θεωρούνται ιδιαίτερα ανεπτυγμένες) έχουν εξειδικευμένο θεσμικό πλαίσιο για τις ορεινές περιοχές, ήδη από τη δεκαετία του ’70. Στην Ελλάδα, η οποία είναι κατά τα δύο τρίτα ορεινή, παρουσιάζεται πλήρες θεσμικό κενό στον τομέα αυτόν.  Η ίδια, κατά βάση, κατάσταση επικρατεί για τη μεγάλη πλειονότητα των ελληνικών νησιών.

Ποιες είναι οι γεωγραφικά αποµονωµένες περιοχές στην Ελλάδα; Γνωρίζουµε ότι, σε γενικές γραµµές, η ζωή και οικονοµική δραστηριότητα στην Ελλάδα συγκεντρώνεται στα µεγάλα αστικά κέντρα καθώς και σε µερικές περιοχές δορυφόρους τους. Λίγα χιλιόµετρα, όµως, πιο µακριά συναντά κανείς περιοχές µε σηµαντικά αναπτυξιακά προβλήµατα, γηρασµένες πληθυσµιακά. Οι ορεινές περιοχές καθώς και τα λιγότερο τουριστικά και µικρής έκτασης νησιά είναι οι πιο αποµονωµένες περιοχές της χώρας. Επιστρέφοντας, όµως, στο βασικό ερώτηµα, το γεγονός ότι δεν υπάρχει ακόµη ένας σαφής προσδιορισµός των γεωγραφικά αποµονωµένων περιοχών στην Ελλάδα είναι ένα χαρακτηριστικό αποτέλεσµα της πολιτικής και κοινωνικής περιθωριοποίησής τους. Εκεί πρέπει να αποδοθεί, επίσης, και η σηµαντική υστέρηση της επιστηµονικής έρευνας στον τοµέα αυτό. Τα βουνά και τα νησιά είναι κύρια στοιχεία της γεωγραφίας του ελληνικού χώρου και έχουν σηµαδέψει την ιστορική του πορεία. Το Σύνταγµα της Ελλάδας αναγνωρίζει τον ορεινό και νησιωτικό χαρακτήρα της χώρας και προβλέπει τη θέσπιση ειδικών πολιτικών για τη στήριξη των περιοχών αυτών. Παρά τις συνταγµατικές προβλέψεις, η πολιτική για τις αποµονωµένες περιοχές είναι, στην καλύτερη περίπτωση, αποσπασµατική, παρά την περίσσεια δηλώσεων από εκπροσώπους είτε της κεντρικής εξουσίας είτε των αποκεντρωµένων διοικήσεων και, το χειρότερο, σε λάθος κατεύθυνση. Περισσεύουν οι συναισθηµατικές επικλήσεις, ενώ η ανάλυση της κατάστασης σπάνια ξεφεύγει από τη µέγγενη της νοσταλγίας για τα «περασµένα µεγαλεία». Στην εργασία, παρουσιάζονται κατ’ αρχάς τα αποτελέσµατα µιας συστηµατικής ερευνητικής προσπάθειας του Ε.Μ.Π. για τον προσδιορισµό των βαθµών αποµόνωσης των διάφορων περιοχών της Ελλάδας. Τα ευρήµατα είναι σηµαντικά. Για παράδειγµα, τα Κύθηρα, αν και τόσο κοντά στις ακτές της Λακωνίας είναι µία από τις πιο αποµονωµένες νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας. Η Ανάφη, επίσης, υπάγεται στις περιοχές µε τον υψηλότερο δείκτη αποµόνωσης, αν και απέχει λίγα ναυτικά µίλια από την «κοσµοπολίτικη» Σαντορίνη. Ή ακόµη η ορεινή ραχοκοκαλιά της Ελλάδας είναι ταυτόχρονα και περιοχή υψηλής γεωγραφικής αποµόνωσης, µε ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως το Μέτσοβο, µετά τη διάνοιξη της Εγναντίας. ∆ιαχρονικά, τα Συνέδρια του ΜΕΚ∆Ε απετέλεσαν τους µαγνήτες που συνέλλεγαν τα διάσπαρτα ρινίσµατα των επιστηµονικών ερευνών για τις ορεινές περιοχές. Ήταν µια ζωτικής σηµασίας συνεισφορά, απόλυτα αναγκαία για να συγκεντρωθεί η κρίσιµη µάζα των γνώσεων αλλά και του εξειδικευµένου επιστηµονικού προσωπικού που ασχολείται µε τις ορεινές περιοχές. Το 8ο Συνέδριο του ΜΕ.Κ.∆.Ε. και του ΕΜΠ προχωρά ένα βήµα παραπάνω. Ανοίγει τη θεµατολογία του σε ολόκληρη τη γεωγραφικά αποµονωµένη Ελλάδα, εστιάζοντας παράλληλα στα αποµονωµένα νησιά. Τα προβλήµατα κοινά: απουσία στοιχειωδών υποδοµών παιδείας και υγείας, παραγωγική παρακµή, πληθυσµιακή γήρανση. Αλλά από την άλλη πλευρά, υπάρχει µια τεράστια πολιτιστική παρακαταθήκη, ένα ανέγγιχτο σε µεγάλο βαθµό φυσικό περιβάλλον. Μα πάνω από όλα υπάρχει το «σπάνιο µέταλλο» των ανθρώπων που επιµείνουν να κρατήσουν τους τόπους αυτούς ζωντανούς, κόντρα σε µια «ανάπτυξη» που καθοδηγούµενη από τους νόµους της αγοράς σπρώχνει τους τόπους αυτούς όλο και πιο πολύ στο περιθώριο και τις κοινωνίες τους στο µαρασµό. 10 Στο ερώτηµα αν υπάρχει άλλος δρόµος ανάπτυξης που να εµπεριέχει τις περιοχές αυτές, αντί µιας παθητικής αρνητικής απάντησης ή έστω µιας ανεδαφικής θετικής απάντησης, επιλέγουµε τη συστηµατική επιστηµονική έρευνα για την οικοδόµηση λύσεων πέραν της «πεπατηµένης». Κι αν δεν υπάρχει ακόµη δρόµος, είµαστε αποφασισµένοι να φτιάξουµε. Και αισιόδοξοι ότι θα τα καταφέρουµε.