Μια βαθιά βουτιά του μεταπτυχιακού «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών» στην κοινωνία του Δήμου Μετσόβου

Κάθε χρόνο, σταθερά τα τελευταία 15 χρόνια, «υιοθετούμε» μια ορεινή περιοχή της Ηπείρου. Όλες οι εργασίες του μεταπτυχιακού προγράμματος «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών» αλλά και των ερευνητών του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. εστιάζουν σε ένα ορεινό Δήμο, φέρνοντας νέες ολοκληρωμένες προτάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και την υγιή ανάπτυξη της περιοχής. Οι προτάσεις αυτές παρουσιάζονται στους κατοίκους της περιοχής στο τέλος της ακαδημαϊκής χρονιάς, «αλλάζοντας τη συζήτηση στα καφενεία της περιοχής» -όπως λέει το σύνθημά μας- και πείθοντας ότι υπάρχουν ρεαλιστικοί δρόμοι για το ξαναζωντάνεμα των ορεινών περιοχών. Πρώτο βήμα στην προσπάθεια αυτή είναι η επαφή με τους κατοίκους της περιοχής, το «ζύμωμα» του μεταπτυχιακού μας προγράμματος μαζί τους.    Όχι, εκείνους που επιστρέφουν το καλοκαίρι και κάνουν τα χωριά να μοιάζουν μελίσσια. Τους άλλους. Εκείνους που πεισματικά ζουν μόνιμα εκεί, χειμώνα-καλοκαίρι. Τους κάπως απόμακρους, τους γνήσια βουνίσιους. Μαθαίνουμε από τους ανθρώπους αυτούς. Μαθαίνουμε, πριν επιστρέψουμε με φρέσκιες ιδέες και προτάσεις, επιστημονικά τεκμηριωμένες.

Φέτος, το πεδίο δράσης μας  είναι ο Δήμος Μετσόβου. Την εβδομάδα 16-20 Ιανουαρίου 2023 κάναμε μια βαθιά βουτιά στην κοινωνία του δήμου Μετσόβου. Ας κάνουμε μια πρώτη γνωριμία με τους ανθρώπους που συναντήσαμε.

Χρυσοβίτσα. Χωριό με σχολείο, χωριό ζωντανό. Ο Θανάσης Μπούγιας και η γυναίκα του η Παναγιώτα, λίγο έξω από το χωριό, έφτιαξαν με πολύ κόπο τη Φάρμα Μετσόβου. Γαϊδουράκια, που παράγουν γάλα για πόση, για καλλυντικά, για ζυμαρικά. Δύο άνθρωποι με όρεξη, με όραμα και με… «γαϊδουρινή υπομονή», όπως μας είπαν, έφτιαξαν και συντηρούν μια πολύ ενδιαφέρουσα δραστηριότητα που όχι μόνο αντέχει αλλά έχει και εξαιρετικές προοπτικές.

Στο καφενείο γνωρίσαμε τον παπά Κώστα. Μας άνοιξε την ιστορική εκκλησία της Παναγίας Χρυσοβίτσας, και μαζί με την κ. Γιώτα, μας διηγήθηκε την ιστορία  της θαυματουργής εικόνας. Στη συνέχεια, στο καφενείο του χωριού, γνωρίσαμε τους ανθρώπους που ασχολούνται με την καλλιέργεια της περίφημης  πατάτας. Μάθαμε για την παραγωγή της στο οροπέδιο των Πολιτσών, για τα  προβλήματα που ακόμη υπάρχουν παρά τον πρόσφατο αναδασμό, για την έλλειψη χεριών, για αποδόσεις. Ο κ. Κωνσταντίνος Τσαρπαλής, πρόεδρος της Χρυσοβίτσας, ήταν παρών στη συζήτηση, δίνοντας μας πλούσιες πληροφορίες σε  ό,τι ρωτούσαμε.

Γότιστα. Επόμενη στάση, η φάρμα με τα πρόβατα, της οικογένειας Δεκόλη. Ο Γιάννης. η σύζυγός του και οι δύο γιοι τους, ο Νίκος και ο Παύλος εκτρέφουν περίπου 700 πρόβατα. Οικογενειακή υπόθεση που διαρκεί πάππου προς πάππου. «Όλα όσα βλέπετε εδώ τα φτιάξαμε μόνοι μας. Με τα χέρια μας». Δουλειά. Πολλή δουλειά και σκληρή. Αλλά, αυτή είναι η ζωή τους, η ζωή που θέλουν να ζουν. «Αν έρθετε μαζί μου το καλοκαίρι πάνω στο βουνό θα σας δείξω πολλά. Για κάθε φυτό και τη χρήση του σε κάθε τι». Κύριε Γιάννη, την κρατάμε την υπόσχεση αυτή! Φεύγοντας, σταθήκαμε στην είσοδο της στάνης με τα μικρά, τα νεογέννητα. «Ήμουν δίπλα σε κάθε γέννα. Δεν έφυγα ούτε στιγμή. Τα ξέρω ένα ένα», μας είπε ο κ. Γιάννης. Κοιτάξαμε τη στάνη. Πρέπει να ήταν μέσα πάνω από 100 αρνάκια. Ολόιδια μεταξύ τους. Στα δικά μας μάτια. Κι αυτή, είναι η διαφορά.

Στην άκρη του χωριού, βρήκαμε τον Τόλη Τρίτο. Ανάμεσα σε χωράφια με άγριες φράουλες και σμεουριές. Λίγο έλλειψε να επιστρέψει στη Γαλλία, όπου έζησε κάμποσα χρόνια της ζωής του, όταν η μια δυσκολία ακολουθούσε την άλλη. Με πολύτιμη εμπειρία στο Κατώγι, και στους αμπελώνες του, στη Μονή Βουτσά, τα αφήνει όλα πίσω και ξεκινάει κάτι δικό του για τα μικρά κόκκινα φυτά. Άντεξε, πείσμωσε, δούλεψε σκληρά και τώρα για το μέλλον, πολλά τα σχέδια!

Τελευταία στάση, η βροχή είχε δυναμώσει πολύ. Που πάμε; Υπομονή. Η φάρμα με τις αγελάδες του Κώστα και του Μιχάλη Βαδεβούλη στην άκρη του δρόμου, δεν ήταν καθόλου μικρή όπως ίσως την περίμενες σε μια ορεινή περιοχή. Πάνω από 300 αγελάδες με αυστηρές προδιαγραφές σιτηρεσίου έτσι ώστε να κάνουν γάλα υψηλής ποιότητας, προοριζόμενο για το τυροκομείο του Ιδρύματος Τοσίτσα. Η ποιότητα απαιτεί τις καλύτερες ζωοτροφές και επιστημονική παρακολούθηση. Ο Κώστας μας ξενάγησε παντού, με όρεξη, με κέφι και με πληροφορίες για το κάθε τι. Άφησε μια μικρή επιχείρηση καφέ στο Μέτσοβο για να αφοσιωθεί στην αγροτική παραγωγή. Κι ως φαίνεται, δεν το μετανιώνει.

Μηλιά. Χωριό γαλατικό. Χωριό των ανθρώπων του ξύλου. Κάθε σπίτι κι ένα μικρό εργαστήριο. Στο καφενείο, πολλές γυναίκες, τι  όμορφη έκπληξη αυτή. Ομιλητικές, δραστήριες, κεφάτες. «Μας αρέσει το χωριό αλλά μη γελιέστε, είναι δύσκολα εδώ». Ανάμεσά τους η αντιπρόεδρος του χωριού, η κ. Ξανθή Καπέτη. Κι ο πρόεδρος της Μηλιάς, ο Γιώργος Λιούτας. Μας άνοιξαν τα εργαστήρια ένα ένα. Μετά από το διαπεραστικό κρύο, η ζέστη εξωπραγματική στα εργαστήρια. Μόνο αυτό δεν λείπει εδώ! Ξυλογλυπτική. Μια τέχνη με βαθιές ρίζες στο χρόνο, μια παράδοση που κράτησε το χωριό δυνατό και παραγωγικό, όταν η ορεινή ύπαιθρος άδειαζε. Αλλά οι συνθήκες άλλαξαν, τα προϊόντα που έφτιαχναν τα περισσότερα αντικαταστάθηκαν, τα έξοδα πολλά, οι παραγγελίες λίγες. Ο κ. Δημήτρης Κιργοτάσης, ο κ. Αδάμ  Κιργοτάσης και ο κ. Δημήτρης Τατόλης, κρατούν ακόμη αλλά για πόσο; Υποσχόμαστε να βοηθήσουμε σε αυτό. Η κυρία Ξανθή μας δείχνει με περηφάνια το δικό τους εργαστήριο,  που τώρα έχει σταματήσει πια, αλλά παντού τριγύρω όλα μοιάζουν ακόμη ζωντανά. Στη συνέχεια, γνωρίζουμε ένα νέο ζευγάρι. Ο Κυριάκος Τατόλης και η Μαρία Χασιώτη άφησαν τα Γιάννενα, άφησαν τις δουλειές τους εκεί και μέσα στην κρίση επέστρεψαν στη Μηλιά. Από αγάπη για τον τόπο και ανάγκη για μια αλλαγή στη ζωή τους. Μαζί έφτιαξαν ένα εργαστήριο ζεστό, ιδιαίτερο. Ξυλόγλυπτα που πια ταξιδεύουν μακριά από το βουνό. «Όλα αυτά είναι παραγγελίες, αύριο πρέπει να φύγουν». Η Μαρία πέρασε μια βδομάδα στην Αθήνα, όταν αποφάσισε πως το να μάθει ζωγραφική θα της έδινε άλλη προοπτική στην ξυλογλυπτική.

Ανθοχώρι. Μαζευτήκαμε στην κοινοτική αίθουσα, μια πρώην σχολική αίθουσα. Κρύα από τον χειμώνα αλλά και την απερήμωση, ζεστάθηκε στη συνέχεια από τις χειμαρρώδεις ιστορίες του κ. Χρήστου Σιόκα, του προέδρου του χωριού. «Από που βγαίνει το όνομα Ανθοχώρι;», μια ερώτηση αφορμή για να ξεκινήσει μια αφήγηση στον χρόνο, στον τόπο, στους ανθρώπους. Χωριό, που αν διάλεγες ένα μόνο του χαρακτηριστικό, αυτό θα ήταν το νερό. Νερό καθαρό, ορμητικό, δυνατό. Νεροτριβή, σε λειτουργία όχι μουσειακή, νερόμυλος και μαντάνι. Ανάμεσα σε καταρράκτες. Πίσω από αυτό, δυο νέα παιδιά. Ο Γιάννης και ο Γιώργος Γεωργίου. Αδέρφια. Άφησαν τα Γιάνεννα, επέστρεψαν στο χωριό, κατάφεραν με κόπο να πάρουν μια εγκατάσταση αφημένη για χρόνια και με σκληρή δουλειά έφτιαξαν το «Μαντάνι». Δουλειά προσωπική, «με τα χέρια μας όλα αυτά, σπιθαμή προς σπιθαμή». Μια επιχείρηση που ανέτρεψε την πορεία παρακμής στο Ανθοχώρι. Ο Γιάννης προβάλλει το «Μαιντάνι» με εξαιρετικές φωτογραφίες  στο Instagram. «Βοηθάει το νερό αλλά είμαι ωραίος κι εγώ!». Και ποιος μαγειρεύει τόσο νόστιμα φαγητά; Η μαμά. Έτσι, να τα λέμε κι αυτά.

Μέτσοβο. Νομίζαμε ότι το ξέρουμε πια καλά μετά από τόσα χρόνια κοινής ζωής αλλά οι πρωτοβουλίες που πήραμε να συναντήσουμε ανθρώπους με «λόγο» το προσωπικό τους παράδειγμα έδωσαν εξαιρετικά αποτελέσματα.

Ξεκινήσαμε από το εργοστάσιο ξυλείας του κ. Τριαντάφυλλου. Δεν ήταν καλός μαθητής, μας είπε, μα εμείς είδαμε έναν άνθρωπο τετραπέρατο, μάστορα σε ό,τι καταπιάνεται. Ικανό ξυλουργό, εξαιρετικό μηχανικό. Κατασκεύασε το πρώτο τελεφερίκ στο Μέτσοβο όταν χρειάστηκε να μεταφέρει ξύλα από ψηλά στο εργαστήριό του, στήριξε  την πλάκα σαν πεπειραμένος στατικός όταν η κατασκευή της παρουσίασε προβλήματα και με χειρουργική ακρίβεια μετακίνησε τοίχο 6 μέτρων, όταν έπρεπε να κάνει μια μετατροπή στο εργοστάσιο! Έκανε, όμως, και γαμπρό καλό και ικανό, τον Γιάννη Μπούμπα, τον αντιδήμαρχο, παλιό ποδοσφαιριστή και προπονητή «στα μικρά» του ΠΑΣ Μετσόβου, και μαζί συνεχίζουν τη δουλειά.

Στο τυροκομείο του Ιδρύματος Τοσίτσα, στα ωριμαντήρια και στους χώρους παρασκευής, μας ξενάγησε ο διευθυντής, Γιώργος Τσομπίκος. Για λόγους υγιεινής δεν μπήκαμε στα εργαστήρια. Μας μίλησε για τα τυριά, Rezzana, Μετσοβόνε, Μετσοβέλα, Γελαδίσιο, Γραβιέρα, Γιδίσιο (Σεβρ) και Γελαδίσιο Μετσόβου. Άνθρωπος με ιδιαίτερο ζήλο για τη δουλειά του, ανέλυσε τον τρόπο παρασκευής των τυριών, τα θρεπτικά τους στοιχεία, την ιστορία του τυροκομείου, αλλά και τις δυσκολίες που σήμερα αντιμετωπίζει. Τίποτε δεν είναι εύκολο, γι αυτό και η συνεχής εξέλιξη έχει μεγάλη σημασία.

Λύκειο Μετσόβου. Πάντα επιστρέφουμε στα παιδιά, ειδικά σε αυτά που βρίσκονται σε μια μεταβατική φάση της ζωής τους. Τι ονειρεύονται; Τι προσδοκούν; Τι φοβούνται; Θα φύγουν;  Θα ξαναγυρίσουν; Εκεί είναι το μεγάλο στοίχημα για το αύριο της περιοχής.

Για τον ΠΑΣ Μετσόβου, την ομάδα με ιστορία 55 ετών και τη φανέλα της που τίμησαν γενιές και γενιές μπαλαδόρων της περιοχής, μας μίλησε ο Πρόεδρος της ομάδας, Στέργιος Ταλάρης στα γραφεία του συλλόγου παρουσία του προπονητή των ακαδημιών και τριών νεαρών αθλητών της ακαδημίας. Ο Πρόεδρος έχει όραμα για την ομάδα, παρά τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα σωματείο μικρό όπως αυτό του Μετσόβου. Στο όραμα αυτό εντάσσεται και η προσπάθεια δημιουργίας γυναικείου τμήματος. Και, γιατί όχι;!

Στο ΜΕΚΔΕ είχαμε τη χαρά να καλωσορίσουμε ξεχωριστούς ανθρώπους. Κατά σειρά που τους συναντήσαμε στο ΜΕΚΔΕ ήταν:

Ο Γιώργος Μέτσιος, ο «Γάκης», γνωστός τοις πάσι στο Μέτσοβο. Προτιμούσε πάντα το παιχνίδι και τα αθλήματα από το σχολείο, έγινε γυμναστής στο Βελιγράδι όταν αυτό μεσορανούσε αθλητικά, έζησε για λίγο στην Αθήνα, δεν το «σήκωσε» το κλίμα κι επέστρεψε στο Μέτσοβο. Έβαλε τη γυμναστική στις συνήθειες πολλών Μετσοβιτών, ανέλαβε τον χορευτικό σύλλογο «προσωρινά» εδώ και 23  χρόνια και τον έκανε γνωστό σε όλο τον κόσμο και κρατάει εθελοντικά (και «προσωρινά»)το μουσείο Τσανάκα. Άνθρωπος με όρεξη, μεράκι, αγάπη για το Μέτσοβο και πανταχού δραστήριος

Ο Λευτέρης Φάφαλης, μαθημένος από μικρός στα χιονισμένα βουνά του Μετσόβου διακρίθηκε, μεγαλώνοντας, στο σκι αντοχής. Ταξίδεψε και σπούδασε στη Γερμανία, συμμετείχε σε Ολυμπιακούς αγώνες με το σκι αντοχής, γνώρισε την Βιόλα, παντρεύτηκαν και αργότερα εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο Μέτσοβο. Ίδρυσαν την επιχείρηση Go Active Tours για όλους όσοι αγαπούν τη φύση, την περιπέτεια και τις δραστηριότητες στο βουνό.

Ο κ. Τάσος Αβέρωφ (ή… Αβέρωφος για τις γιαγιάδες του Μετσόβου, κάποιο απόγευμα μετά), πρόεδρος του Ιδρύματος Τοσίτσα. Όνομα από μόνο του βαρύ σ’ αυτόν τον τόπο, άνθρωπος οξυδερκής και με πλούσια διαδρομή. Μηχανικός, με μεγάλη βιομηχανική εμπειρία, γρήγορα η συζήτηση εστίασε σε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα, στο θέμα της ηθικής διάστασης στο επάγγελμα του μηχανικού. Τελευταία, διάλεξε να μένει στο Μέτσοβο, όπου η πανδημία τον έσπρωξε προσωρινά, γιατί βρήκε ένα καλύτερο μοντέλο ζωής.

Οι γιαγιάδες του Μετσόβου, η κυρά Όπω και η κυρά Κούλα. Μας δίδαξαν πολλά, όχι μόνο για τις περίφημες μετσοβίτικες πίτες αλλά κυρίως για τις γυναίκες τα χρόνια τα παλιά. Και λίγες μέρες μετά, στα social media έκαναν χαμό! (http://mountains.ntua.gr/el/content/Grandmothers' Chef: Γιαγιάδες σε δράση)

Μετά τις γιαγιάδες, η Κατερίνα Δασούλα ξετύλιξε τη δική της ιστορία στον οντά. Μια ιστορία που ξεκινά με ένα μπαούλο μυστικά και φτάνει σε φιλοσοφικά κείμενα!  (http://mountains.ntua.gr/el/content/katerina_dasoula)

Πλούσιες οι εμπειρίες μας από την επαφή μας με τους ανθρώπους της περιοχής. Κι αν έπρεπε να περιγραφούν με λίγες λέξεις, αυτές θα ήταν επιμονή, μεράκι, πολλή δουλειά, ευελιξία, υπομονή. Και περίσσια ζεστασιά, από ανθρώπους που μας έβλεπαν για πρώτη φορά.

Υποσχόμαστε να βάλουμε τον καλύτερο εαυτό μας  στην προετοιμασία των προτάσεων για ένα ποιοτικό άλμα στη ζωή και στις προοπτικές του Δήμου Μετσόβου!