«Τα θεμέλιά μου στα βουνά… και απάνω τους η μνήμη καίει…
Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω. …»
Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον εστί
Γιατί ένα εργαστήριο για τα βουνά;
Ένας τόπος γεμάτος βουνά απ’ άκρη σ’ άκρη είναι η Ελλάδα. Βουνά άγρια, βουνά που ορθώνονται μέσα από τη θάλασσα, βουνά που αντηχούν ακόμη πολέμους, αυτό είναι η Ελλάδα. Μια χώρα ορεινή που μέχρι πρόσφατα έγραφε την ιστορία της ανάμεσα σε δύσκολες και απρόσιτες βουνοπλαγιές. Και που θα γράψει ένα καλύτερο μέλλον, μόνον αν στηριχτεί, γερά, και σε αυτά.
Σε μια χώρα που το 70% περίπου της γης της είναι, επίσημα, καταγεγραμμένο ως ορεινό, δεν υπήρχε μέχρι πολύ πρόσφατα κανένας οργανισμός ή ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα να μελετά συστηματικά την ορεινή φύση και τις κοινωνίες της. Άλλες χώρες – ακόμη και λιγότερο ορεινές – στην Ευρώπη και στον κόσμο, είχαν ήδη ερευνητικά κέντρα και ειδική νομοθεσία για τον ορεινό τους χώρο [1]. Το μεγάλο αυτό κενό ήρθε να καλύψει η ίδρυση του ΜΕ.Κ.Δ.Ε., το 1993, από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και, στη συνέχεια, από το 2008 η λειτουργία του Διεπιστημονικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΠΜΣ) «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών».
Μια ομάδα Καθηγητών του ΕΜΠ, είδαν και αναγνώρισαν το έλλειμμα και οραματίστηκαν ένα πανεπιστημιακό διεπιστημονικό εργαστήριο για την ορεινή Ελλάδα. Ένα εργαστήριο αφιερωμένο στην έρευνα και τη μελέτη των πολυποίκιλων ζητημάτων που αφορούν στο φυσικό και το ανθρώπινο περιβάλλον των ορεινών περιοχών.
Γιατί στο Μέτσοβο;
Το ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π. έχει την έδρα του σε ένα σύγχρονο κτίριο, ιδιαίτερων προδιαγραφών, σε οικόπεδο που δώρισε στο ΕΜΠ ο Δήμος Μετσόβου, για το σκοπό αυτό. Ιδανική έδρα για ένα ερευνητικό κέντρο για την ορεινή Ελλάδα. Στην καρδιά της ορεινής Ελλάδας, σ’ ένα τόπο που μετρά εφτά αιώνες αδιάλειπτης παρουσίας και συνεχίζει να παραμένει ζωντανός σε πείσμα της ερήμωσης που γνωρίζει, συντριπτικά, η υπόλοιπη ορεινή χώρα. Το κτίριο του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. στεγάζει και το ΔΠΜΣ «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών». Έτσι, φοιτητές και καθηγητές, ερευνητές και συνεργάτες δεν μελετούν τα βουνά αποκομμένοι σε κάποιο μακρινό γραφείο ή πανεπιστημιακό αμφιθέατρο της Αθήνας. Ζουν τα βουνά, γίνονται ένα με τους ανθρώπους τους και αναπτύσσουν τη γνώση για αυτά, μέσα σ’ αυτά. Αίθουσες, εργαστήρια, γραφεία, εστία, αυλή στην αγκαλιά του βουνού. Οι χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα, οι δυσκολίες ενίοτε στην μετακίνηση ή ακόμη και ο αποκλεισμός λόγω χιονιού (αν και όχι συχνός σε μια περιοχή που ξέρει να ζει στα χιόνια), οι λιγοστοί, αμίλητοι άνθρωποι στα μικρά καφενεία, η πραγματικότητα των χωριών όταν τα καλοκαιρινά πανηγύρια πια σιωπήσουν, αλλά και η ελευθερία στην απεραντοσύνη της φύσης, η ανεξάντλητη ποικιλία των ήχων, των μυρωδιών και των εικόνων που αλλάζουν με το φως και τις εποχές, όλα αυτά μαζί είναι και πεδίο έρευνας και μιας ανεπανάληπτης εμπειρίας.
Το Μέτσοβο επιλέχθηκε και για έναν ακόμη λόγο. Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο δεν θα υπήρχε όπως το γνωρίζουμε σήμερα, ως το αρχαιότερο τεχνικό πανεπιστήμιο στη χώρα και ένα ίδρυμα με διεθνή απήχηση και κύρος, χωρίς τους Μετσοβίτες ευεργέτες του. Ο Νικόλαος Στουρνάρης, ο Μιχαήλ Τοσίτσας και η Ελένη Τοσίτσα, ο Γεώργιος Αβέρωφ και ο Δημήτριος Θωμαϊδης, δώρισαν τεράστια για την εποχή ποσά για να αναβαθμίσουν το «Σχολείο των μαστόρων». Εξάλλου, προς τιμήν τους, το Ίδρυμα ονομάζεται Μετσόβιο.
Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ξαναγυρνά στον τόπο που το γέννησε και επιστρέφει ένα μέρος του χρέους του, με τον πλέον προσήκοντα τρόπο: ένα πανεπιστημιακό εργαστήριο και ένα διεθνές ερευνητικό κέντρο για τα βουνά, το Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας.
Το ερευνητικό αντικείμενο και ο σκοπός του ΜΕ.Κ.Δ.Ε.
Αντικείμενο της ερευνητικής δραστηριότητας του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π. είναι το ορεινό φυσικό περιβάλλον και οι τοπικοί πολιτισμοί. Πιο συγκεκριμένα, μελετώνται τα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος (οικοσυστήματα, δάση, νερά, πόροι, ενέργεια κ.λπ.) και τα στοιχεία των κοινωνιών και των τοπικών πολιτισμών που αναπτύσσονται στα βουνά (κοινωνικές δομές, θεσμοί και λειτουργίες, παραδοσιακοί πολιτισμοί, κτισμένο περιβάλλον κ.λπ.). Παράλληλα, μελετάται η σύγχρονη εξέλιξη του ορεινού χώρου και τα κρίσιμα ζητήματα αιχμής ανάμεσα στο περιβάλλον (φυσικό και ανθρωπογενές) και την ανάπτυξη των ορεινών περιοχών.
Το ΜΕ.Κ.Δ.Ε εστιάζει στην ορεινή Ελλάδα. Δεδομένου ότι τα προβλήματα των ορεινών περιοχών έχουν κοινή βάση σε παγκόσμιο επίπεδο, το ΜΕ.Κ.Δ.Ε αναπτύσσει συστηματικά συνεργασίες με ερευνητικά κέντρα που ασχολούνται με τα βουνά σε ολόκληρο τον κόσμο.
Σκοπός του ΜΕ.Κ.Δ.Ε., σε άμεση συνεργασία με το ΔΠΜΣ «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών», είναι να καλύψει το κενό, σε ότι αφορά την έλλειψη έρευνας και εκπαίδευσης για τα βουνά, σε εθνικό επίπεδο. Να αναπτύξει, να τεκμηριώσει και να θωρακίσει τη γνώση για την ορεινή Ελλάδα. Να λειτουργήσει ως πόλος συγκέντρωσης και διάχυσης της γνώσης στο δίκτυο των ορεινών Δήμων της χώρας. Να βοηθήσει αποτελεσματικά στη δημιουργία ολοκληρωμένης πολιτικής και σχεδιασμού για τον ελληνικό ορεινό χώρο. Ταυτόχρονα, μιας που οι ορεινές και οι νησιωτικές περιοχές, ως κατά βάση απομονωμένες περιοχές μοιράζονται πολλά κοινά χαρακτηριστικά, συστηματικό ερευνητικό αντικείμενο του ΜΕΚΔΕ αποτελούν οι νησιωτικές περιοχές, με έμφαση στα μικρά και απομονωμένα νησιά.
[1] Η Γαλλία, η Ιταλία και η Ελβετία έχουν ήδη πολιτική για τα βουνά από το 1970.
