Articles

Η ολική πραγματική πραγματικότητα και η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών και των Γεωγραφικά Απομονωμένων Περιοχών σήμερα.

Περίληψη

Στην εργασία αυτή συνοψίζονται και αναλύονται, με τη μεθοδολογία και τις τεχνικές των Ολοκληρωμένων Αποδόσεων της Φυσικής και Κοινωνικοοικονομικής Πραγματικότητας, οι ιδιάζουσες χαρακτηριστικές συνθήκες του ολικού περιβάλλοντος, της ζωής και της δουλειάς των κατοίκων των Ορεινών και των Γεωγραφικά Απομονωμένων ηπειρωτικών και νησιωτικών Περιοχών,  αλλά και οι πολυδιάστατες σχέσεις, αλληλεξαρτήσεις και αλληλεπιδράσεις των περιοχών αυτών με τις όμορες περιοχές τους, σε εθνικό, περιφερειακό και υπερκρατικό επίπεδο, όπως αυτές καθορίζονται καταλυτικά από την κάθε φορά ολική πραγματική «πραγματικότητα» στις πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές και τεχνικές/τεχνολογικές διαστάσεις της.

Η σταδιακή επικράτηση, τα τελευταία τριάντα τουλάχιστον χρόνια, της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, όπως αυτή διατρέχει και δεσμεύει σε πλανητικό επίπεδο θεωρητικά κείμενα, θεσμικές και νομοθετικές πρωτοβουλίες, αλλά και κυβερνητικά σχέδια, αποφάσεις, προγράμματα, συμφωνίες και πρακτικές, επιτεύχθηκε με τον δούρειο ίππο της «βιώσιμης» ή "αειφόρου" οικονομικής, (και μόνο για τους έχοντες και κατέχοντες), ανάπτυξης, η οποία υπέταξε και υποτάσσει – προσωρινά ισχυρίζομαι – την πολιτική, την κοινωνία, τον πολιτισμό, την τεχνική/τεχνολογία και το περιβάλλον στα διαπλεκόμενα συμφέροντα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, των πολυεθνικών επιχειρήσεων, των ασύδοτων αγορών και των εντεταλμένων τους τεχνικών της εξουσίας.

Οι ορεινές και οι γεωγραφικά απομονωμένες περιοχές, για προφανείς αντικειμενικούς λόγους δεν μπορούν να ενδιαφέρουν τις αγορές, παρά μόνο για την χωρίς πρόγραμμα και αρχές  ληστρική εκμετάλλευση του προφανούς "συγκριτικού" τους πλεονεκτήματος, της μοναδικής ομορφιάς τους δηλαδή και της δυνάμει ανεξάντλητης και σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητης κιβωτού των φυσικών διαθεσίμων τους.

Κι αυτό, στις άκρως ευνοϊκές γι’ αυτές συνθήκες της συνεχιζόμενης εγκατάλειψης των περιοχών αυτών από τη νεολαία και τους κατοίκους τους ως αποτέλεσμα του κρατούντος μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο καταναλωτικού "αναπτυξιακού" μοντέλου.

Η "ελκυστικότητά" τους και το νεοφιλελεύθερο «branding» τους, αλλά και η καταιγιστική προπαγανδιστική διαχείρισή τους ως αναπτυξιακών συμβόλων, δεν εμποδίζονται πλέον δυστυχώς από μια ραγδαία υποχρηματοδοτούμενη απαξιούμενη, ιδιωτικοποιούμενη και εμπορευματοποιούμενη δημόσια παιδεία, ελέω και των δήθεν προοδευτικών διανοουμένων παντός καιρού και των όσων, σταδιακά αλλοτριούμενων, αμόρφωτων, αλλά και καλά καταρτισμένων στην στενή ειδικότητά τους παληών και όψιμων πανεπιστημιακών, θιασωτών της «αειφορίας». Έτσι, θα αποβούν στην πράξη, ολική καταστροφή τους από φιλόδοξους περιστασιακούς άρπαγες «επενδυτές», οι οποίοι θα «φέρουν» με δανεικά – και πάντα χωρίς ίδια κεφάλαια – την «ανάπτυξη», «νέες θέσεις εργασίας» και μοντέρνους τρόπους ζωής σε κάθε βουνό και νησί μας.

Από την άλλη μεριά,  από τη διεξοδική ολιστική και τεκμηριωμένη ανάλυση των μετρητικών και ποιοτικών στοιχείων τα οποία συγκροτούν την πραγματική «πραγματικότητά» τους, προκύπτει ότι η κατάσταση, οι ποιότητες και τα μεγέθη των ορεινών και των γεωγραφικά απομονωμένων περιοχών αποτελούν τις βέλτιστες συνθήκες ανάπτυξης εξωσυστημικών, ελεύθερων και δημοκρατικών εγχειρημάτων, πρωτοβουλιών, σχεδίων, προγραμμάτων και δράσεων από τα κάτω, διεπιστημονικών ομάδων κατοίκων και ξενιτεμένων επιστημόνων που αγαπούν τον τόπο τους, αλλά και όσων παραγωγών, δημιουργών, εργαζομένων και μεταναστών/προσφύγων συνειδητά επιλέγουν να μείνουν, να ζήσουν και να εργασθούν σε αυτές.

Οι αρχές, οι αξίες, η φιλοσοφία, η θεωρία, η μεθοδολογία, η πράξη και τα παραδείγματα της Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης, που παντρεύουν τη διεπιστημονικότητα, με την τεκμηριωμένη αναλυτική κριτική σκέψη, την αυτόχθονη σοφία, τις παραδοσιακές τέχνες και τεχνικές και την μεθοδική συλλογική δράση ελεύθερων, υπεύθυνων και συνειδητών πολιτών και εργαζομένων, αποδεικνύεται λογικά και διαλεκτικά, ότι «δυνάμει» μπορούν να δώσουν αρμονικές με τη ζωή των ανθρώπων και το ολικό περιβάλλον λύσεις, για την πραγματική ανάπτυξη των ορεινών και των απομονωμένων περιοχών και όχι μόνο.

Μια σειρά από άκρως αναγκαίες προϋποθέσεις για τέτοιες εξελίξεις επισημαίνονται και θεμελιώνονται στη δύναμη και τη δυναμική της παιδείας, ως μόρφωσης και πολιτισμού, ανεκτίμητου κοινωνικού αγαθού και ενωτικού αιτήματος και δράσης όλων όσων την αντιλαμβάνονται, την εννοούν και παλεύουν γι’ αυτήν θεωρώντας την ως τη μόνη αξιόπιστη και ασφαλή υποδομή της κοινωνικής αλλαγής (Ρόκος 1981, 1997, 2003, 2006, 2008, 2010, 2011).

 

1. Εισαγωγή

Η κάθε φορά πραγματική Φυσική (Φ) και Κοινωνικοοικονομική (Κ.Οι.) Πραγματικότητα (Φ + Κ.Οι.Π.) των Ορεινών και των Γεωγραφικά Απομονωμένων Περιοχών, τόσο θεωρητικά (ως αντικειμενικά πολυδιάστατη και δυναμικά μεταβαλλόμενη διαμέσου του χρόνου έννοια), όσο και πρακτικά, (ως «ολότητα» αποτελεσμάτων και συνεπειών, συνειδητών ή και αναγκαστικών πολιτικών επιλογών, ιδρυματικών «αναπτυξιακών» σχεδίων, δράσεων, πρωτοβουλιών, αλλά και λαθών και παραλείψεων, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο), αποτέλεσε και αποτελεί αδιάψευστη μαρτυρία και απόδειξη του τύπου, της κατάστασης, της ποιότητας, των μεγεθών και των προοπτικών «ανάπτυξής» τους.

Μιας «ανάπτυξης» η οποία ακολούθησε και ακολουθεί τα κάθε φορά σχετικά κυρίαρχα πρότυπα, αλλά και τις αξίες των δυνάμεων που βρέθηκαν, βρίσκονται ή διεκδικούν την εξουσία, όπως αυτά μαχητικά συνυπάρχουν με την κάθε φορά μέση κοινωνική συνείδηση και την κοινωνική δυναμική πολιτικών, κοινωνικών, παραγωγικών, επαγγελματικών κινήσεων, κινημάτων, αλλά και πρωτοβουλιών φορέων, συλλογικοτήτων πολιτών, δημιουργών και εργαζομένων και οργανώσεων τοπικής, περιφερειακής, εθνικής, υπερεθνικής και πλανητικής νομιμοποίησης και εμβέλειας.

Τα σχετικά θέματα και προβλήματα αποτελούν αντικείμενο σημαντικών ερευνών, μελετών και επιστημονικών και διεπιστημονικών συνεδρίων στην Ελλάδα και τον κόσμο (http://www.ntua.gr/MIRC/) και οι αντιμετωπίσεις και οι λύσεις σε επίπεδο θεωρίας και πράξης που προκρίθηκαν και προκρίνονται ή και επιβάλλονται, μπορούν να αξιολογηθούν και από κάθε πολίτη, όπως αυτός τις βιώνει στο στενό αλλά και στο ευρύτερο «ολικό» περιβάλλον του. Αλλά και αν και όπως αυτός και οι δυνάμει νέες συλλογικότητές του αποφασίζουν ή όχι να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους.

Οι Ορεινές και οι Γεωγραφικά Απομονωμένες Περιοχές, βρίσκονται κι αυτές στον αστερισμό, (από το 1992 και μετά το Ρίο), της κυρίαρχης αντίληψης της «βιώσιμης» ή και «αειφόρου» ανάπτυξης, ως επαγγελλόμενης «σωτηριακής» θεωρίας και πράξης (και) της Ευρωπαϊκής Συνθήκης του Μάαστριχτ, αλλά και ως εύηχου ιδεολογήματος της διεθνούς πλέον του νεοφιλελευθερισμού, η οποία απολαμβάνει, προσωρινά, τους καρπούς της συνειδητής ή μιμητικής και αφελούς αλλά εγκληματικής εκχώρησης εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας, από τους πολιτικούς υπαλλήλους της νέας τάξης, στους εξωθεσμικούς και ανομιμοποίητους δημοκρατικά, αλλά παντοδύναμους στην πράξη εντεταλμένους τεχνικούς της εξουσίας των ασύδοτων αγορών.

Έτσι, υπέστησαν για αντικειμενικούς λόγους, (δυσκολίες στην προσβασιμότητα, έντονο και ραγδαία εναλλασσόμενο ανάγλυφο, μικρός, κατακερματισμένος και διεσπαρμένος αγροτικός κλήρος, ακραίες καιρικές και κλιματολογικές συνθήκες, φυσικές καταστροφές, κραυγαλέες ανισότητες με τις αστικές περιοχές σε θέματα υποδομών και λειτουργιών παιδείας, υγείας και κοινωνικής πρόνοιας κ.λπ.), και μάλιστα στο έπακρο, τις πανθομολογούμενα δυσμενείς έως και καταστροφικές εξελίξεις και συνέπειές τους στις ζωές του 80% και πλέον του πληθυσμού του πλανήτη μας και το «ολικό», (φυσικό, κοινωνικοοικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό), περιβάλλον τους. (Ρόκος 2005, 2015, UNDP 2000, 2003, 2004).

Στην πατρίδα μας ιδιαίτερα, με τις πάντα περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες και τα βάρη του αιώνιου εξωτερικού δανεισμού της, οι εξελίξεις αυτές, πατώντας στις τρομακτικές ανθρώπινες απώλειες και στις καταστροφές των υποδομών της χώρας από το δεύτερο παγκόσμιο και τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε, αλλά και στην συνεπαγόμενη εγκατάλειψη και ερήμωση των Ορεινών και των Γεωγραφικά Απομονωμένων Περιοχών, την μετανάστευση, την αστυφιλία και την έλλειψη οποιασδήποτε αξιόπιστης κρατικής πολιτικής για αποκεντρωμένη ανάπτυξη, τα σχετικά προβλήματα έχουν πλέον εκρηκτικές διαστάσεις.

Το μιμητικό «αναπτυξιακό» μοντέλο υπερπαραγωγής, υπερδανεισμού και υπερκατανάλωσης, αλλά και ασύδοτης διασπάθισης των φυσικών και ανθρώπινων διαθεσίμων του πλανήτη μας, το οποίο, (χωρίς όρια και αναφορές στην πραγματική «ολική» δυναμική πραγματικότητά του ως του κοινού μας σπιτιού αλλά και της πατρίδας μας), ακολούθησαν οι πολιτικές δυνάμεις που βρέθηκαν στην ή διεκδίκησαν και διεκδικούν την εξουσία τα χρόνια αυτά, είχε – και έχει δυστυχώς – ως ψυχή την μονοδιάστατη νεοφιλελεύθερη και αντί πάσης θυσίας επιδίωξη της οικονομικής, (στην πιο χυδαία όμως μορφή της), «ανάπτυξης», με ολοσχερή αδιαφορία, αλλά και συνειδητή παραγνώριση των αντικειμενικά πολυδιάστατων σχέσεων, αλληλεπιδράσεων και αλληλοεξαρτήσεών της, με τον άνθρωπο, τις πανανθρώπινες αξίες του, την πολιτική, την ηθική, την κοινωνία, τον πολιτισμό και το «ολικό» περιβάλλον της.

Έτσι:

  • Το «μεγάλο», έως και φαραωνικό, εξοβέλισε το «μικρό» που είναι όμορφο και συμβατό, τόσο με την κλίμακα όσο και με τις παραδοσιακές αξίες, αναφορές και λογικές της ζωής μας και ιδιαίτερα στις Ορεινές και τις Νησιωτικές Περιοχές.
  • Η γενικευμένη «αξία» της «οικονομίας κλίμακας» και των σχετικών ατεκμηρίωτων διεπιστημονικά, (και όχι μόνο), επιχειρησιακών σχεδίων αχρείαστων και άχρηστων μεγαλεπήβολων ιδρυματικής φύσης έργων, εξασφάλισε και εξασφαλίζει διαχρονικά την υψηλή και πάντα προστατευόμενη κερδοφορία των κάθε φορά συγγενικών της κάθε εξουσίας επιχειρήσεων, αλλά και την, έως και σκανδαλώδη, εύνοια στις δυναμικές ομάδες πίεσης και τις πολλές φορές κυβερνητικές 1 «Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις» και Μη Κερδοσκοπικές Επιχειρήσεις.
  • Η άκριτη μεταφορά «προτύπων ζωής», life style, αστικών «ευκολιών», και αντίστοιχων στάσεων και συμπεριφορών, στις για αντικειμενικούς λόγους επιβιώνουσες κιβωτούς της καθαρότητας, της ομορφιάς, της αυθεντικότητας, της λιτής αλλά πολύ πλουσιότερης «ολικά» παραγωγικής και δημιουργικής ζωής των κατοίκων των Ορεινών και των Απομονωμένων Νησιωτικών Περιοχών, νοθεύει έως και ευτελίζει τις ανεκτίμητες αξίες τους.
  • Η προϊούσα καθημερινή προπαγάνδιση και επιβολή ομογενοποιημένων και ισοπεδωτικών «πολιτισμικών» συρμών, με την καταιγιστική δυναμική μιας χειραγωγημένης από τις αγορές, την διαπλοκή, την διαφθορά και το ευτελές επίπεδο κομματικής αντιπαράθεσης στα κανάλια της (κυρίως) ιδιωτικής τηλεόρασης, μετέτρεψε και εξακολουθεί να μετατρέπει, ακόμη και στις σημερινές συνθήκες εξουθενωτικής λιτότητας των πολλών, όλο και περισσότερους πολίτες σε παραιτημένους, απογοητευμένους, διαψευσμένους, παθητικούς και ανενεργούς τελικά υπηκόους, σε ανεγκέφαλους χειροκροτητές οπαδούς ή τρελαμένους αγανακτισμένους δήθεν αντιεξουσιαστές αλλά και, όταν μπορούν, σε άκριτους μιμητές και καταναλωτές.
  • Η μαθηματικά και νομοτελειακά προδιαγραφόμενη συνεχιζόμενη και επιτεινόμενη, πολυδιάστατη – και όχι απλώς οικονομική και χρηματοπιστωτική – κρίση, αποτελεί αναπόδραστη συστημική συνέπεια της παγκόσμιας διακυβέρνησης της νεοφιλελεύθερης νέας τάξης, στο πλαίσιο της οποίας οι υπαλληλικές των αγορών πολιτικές ελίτ εκχωρούν, με μνημόνια χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση την λαϊκή εξουσία σε εξωθεσμικά διορισμένα όργανα, με τα μέλη τους προαπαλλαγμένα από κάθε ποινική και πολιτική ευθύνη στην άσκηση των διατεταγμένων από τους δανειστές και τις αγορές καθηκόντων τους, να «διασώσουν» δηλαδή λανθασμένους μνημονιακούς αριθμούς, δείκτες και ποσοστά «αειφορίας» 2 από τη «βουλιμία» πενόμενων ή και απόλυτα φτωχοποιημένων μισθοσυντήρητων, συνταξιούχων, μικροεπαγγελματιών και μικροϊδιοκτητών αγροτών και ιδιαίτερα αυτών των Ορεινών, Απομονωμένων και Νησιωτικών Περιοχών,
  • Η θεοποιημένη «ανταγωνιστικότητα» – ως έννοια και περιεχόμενο τουλάχιστον
    α-νόητη και αδιανόητη στην παραγωγικότητα των Απομονωμένων Περιοχών – αποτέλεσε και αποτελεί διαχρονικά για τους πολυεθνικούς κολοσσούς, το «νομιμοποιητικό» φύλλο συκής της κυριαρχίας τους στις αγορές, μέσω της έως και νομιμοφανούς διαπλοκής τους με τις πολιτικές ελίτ, τα συνεταιρικά τους ιδιωτικά ΜΜΕ και το μεροληπτικά ελαστικό χρηματοπιστωτικό σύστημα.
  • Ο δεύτερος «πυλώνας» του νεοφιλελεύθερου αναπτυξιακού ιδεολογήματος της «αειφορίας», (όπως συστηματοποιήθηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και τα επιγενόμενα), η «επιχειρηματικότητα», απειλεί ευθέως την ολική ποιότητα, φυσική και πολιτισμική, των Ορεινών και των Γεωγραφικά Απομονωμένων Περιοχών, μετατρέποντας κάθε άυλο, κοινόκτητο και ανεκτίμητο αγαθό τους σε «εξωστρεφές» εμπόρευμα στα χέρια πολύπειρων «επενδυτών», αλλά και φιλόδοξων μιμητών τους που θα αξιοποιούν προς ίδιον όφελος και τις δυνατότητες της «Κοινωνικής Οικονομίας», αλλά και της Κοινωνικής – πλέον – επιχειρηματικότητας, μέσω Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ευρωπαϊκής σύλληψης και ελληνικής ευχολογικής, γραφειοκρατικής και δυνάμει «εμφυλιοπολεμικής» 3 εφαρμογής τους (Ν. 4019/2011, ΦΕΚ τ. Α’ 216 της 30.9.2001, Υ. Α. 22250/Οικ 4105 ΦΕΚ τ. Β 221 της 9.2.2012).
  • Το τρίτο εργαλείο «αειφόρου» ανάπτυξης και για τις Ορεινές και Νησιωτικές περιοχές η “καινοτομία” στερείται αντικειμενικά και εκ προοιμίου γι’ αυτές, κάθε νοήματος, διότι η καινοτομική έρευνα των όλο και περισσότερο ιδιωτικοποιούμενων δημόσιων πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων 4 είναι – και με ευθύνη τους – στοχευμένη στην παραγωγή όλο και περισσότερο και όλο και περισσότερων φθηνών, ευπώλητων και συχνά καταστροφικών για τον άνθρωπο, αλλά και διασπαθιστικών για τα φυσικά διαθέσιμα και το περιβάλλον εμπορευμάτων υψηλής, έως και αχρείαστα υψηλής, τεχνολογίας αιχμής, τα οποία θα καταναλώνονται στις όλο και λιγότερες και όλο και πολυπληθέστερες γιγαπόλεις του πλανήτη μας από τους έχοντες και κατέχοντες.
  • Τέλος, το τέταρτο δομικό στοιχείο της «αειφόρου» οικονομικής πάντα για τους έχοντες και κατέχοντες ανάπτυξης, οι ευέλικτες μορφές εργασίας, δεν μπορούν να έχουν καν υπόσταση στις απομονωμένες περιοχές και όχι μόνο λόγω του τεράστιου δημογραφικού προβλήματος, της συνεχιζόμενης εγκατάλειψής τους από τους ελάχιστους μόνιμους κατοίκους τους που ανήκουν στον ενεργό πληθυσμό και τους όσους τυχόν νέους τους οι οποίοι δεν θα μπορούν να έχουν τις οποιεσδήποτε δυνατότητες παιδείας την περίοδο της απόλυτης έκπτωσης των θεμελιωδών κοινωνικών αγαθών όπως της παιδείας, της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας.

 

2. Η πραγματική «πραγματικότητα» σήμερα

Έχουμε αναλυτικά ασχοληθεί μέχρι σήμερα με την έννοια και το βαθύτερο περιεχόμενο και την ηθική θεωρία και πράξη της Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης ως σκοπού του δύσκολου, οδυνηρού αλλά και γοητευτικού δρόμου για την Ιθάκη του ανθρωπίνου γένους στο κοινό μας σπίτι τον πλανήτη γη (Ρόκος, 2009, 2005 και http://drokos.webnode.gr/).

Κι ακόμα, ιδιαίτερα για τον δρόμο αυτό στις αντικειμενικά και πολυδιάστατα δυσκολότερες συνθήκες ζωής και δουλειάς στις ορεινές περιοχές (Παπαδημάτου και Ρόκος, 2004, Μιχαηλίδου και Ρόκος, 2004, Ρόκος, 2004, 2007).

Ακολουθώντας τα βήματα της σχετικής μεθοδολογίας που αναπτύξαμε (Ρόκος, 2007), πατώντας στα γερά θεμέλια που έχτισαν με την πρωτοποριακή συμβολή, τη θεωρία και την πράξη τους o P. Geddes (1920-1960) και ο P. Hall (1974), είναι απαραίτητο να προτάξουμε στη θέση αυτή, ως εκ των ων ουκ άνευ, προϋπόθεση, την Ολοκληρωμένη Απόδοση της ολικής πραγματικής «πραγματικότητας», μ’ άλλα λόγια των στοιχείων τα οποία συγκροτούν πέρα από την ολική φυσική πραγματικότητα τον πυρήνα, τα αίτια, τις ευθύνες των υπαιτίων, αλλά και τις συνέπειες και επιπτώσεις των σχεδίων και των δράσεων όλων των εμπλεκόμενων στη διαμόρφωση των βασικών διαστάσεων της ολικής πραγματικής «πραγματικότητας», όπως αυτές προσδιορίζουν και καθορίζουν τις ζωές και τις τύχες των ανθρώπων, σήμερα, σε πλανητικό, υπερκρατικό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

Κι αυτό, γιατί όσοι αποφασίσουν, μετά λόγου γνώσης, να πάρουν τις ζωές τους στα χέρια τους και ν’ αλλάξουν τη νεοφιλελεύθερη μοίρα τους, θα πρέπει να έχουν συνείδηση του ολικού περιβάλλοντος, αλλά και των δυνατοτήτων και των περιορισμών, μέσα στο οποίο θα επιχειρήσουν, από τα κάτω, υπεύθυνα, συλλογικά, δημοκρατικά και δημιουργικά, με γόνιμη αμφισβήτηση, κριτική και ολιστική διεπιστημονική προσέγγιση, ανάλυση, έρευνα, σχέδιο, τεκμηριωμένη πράξη και πολλή δουλειά, να γεννήσουν, οι ίδιοι το καινούριο, χωρίς προφήτες, αρχηγούς, γκουρού και «σωτήρες», αλλά και χωρίς αυτάρεσκες και ναρκισσιστικές, μονομανίες, ορθοδοξίες και βεβαιότητες.

 

2.1 Το πολιτικό «σήμερα»

Το πολιτικό «σήμερα», μ’ άλλα λόγια η πολιτική διάσταση της ολικής πραγματικής «πραγματικότητας» σε πλανητικό επίπεδο σφραγίζεται από την ζηλευτή ομοθυμία των ηγεσιών των διεθνών ιδρυματικών (Ο.Η.Ε. και θυγατρικές του), υπερεθνικών (Ε.Ε., τα θεσμικά της όργανα και θεσμισμένες, ή άτυπες, ή «επί σκοπώ», ή ειδικά και μεροληπτικά συνιστώμενες επιτροπές και ομάδες εργασίας της, Δ.Ν.Τ., G7, G20, Π.Ο.Ε., Ο.Ο.Σ.Α. κ.λπ.), Οργανισμών και Ενώσεων και Συμφώνων κρατών, αλλά και των στυλοβατών κάθε τύπου, εταίρων τους, ότι η παγκόσμια ολική κυριαρχία της νεοφιλελεύθερης νέας τάξης πάνω στις ζωές των ανθρώπων και των λαών και το Διεθνές Δίκαιο – και μάλιστα ερήμην έως και ενάντια στην ελεύθερη βούλησή τους – αποτελεί την ασφαλέστερη προστασία των δυναμικών ισορροπιών των γεωπολιτικών, γεωστρατηγικών και γεωοικονομικών συμφερόντων τους.

Πραγματικά, το Διεθνές Δίκαιο είναι σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά το κατά το δοκούν Δίκαιο των Ισχυρών και των πολυδιάστατων συμβιβασμών τους, τα θεωρητικά και πομπωδώς διακηρυσσόμενα πολιτικά, κοινωνικά και ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται κατάφωρα ή και αναιρούνται ολοκληρωτικά, κατά περίπτωση, με την αυστηρή τήρηση δεσμευτικών στην πράξη «νόμων», κανονισμών, οδηγιών και αποφάσεων, αλλά με διαφορικές, δημοκρατικά ψιμυθιωμένες ενίοτε, ευαισθησίες και διαδικασίες.

Έτσι:

  • Στην γειτονιά μας, η παρατεινόμενη κατοχή μέρους του, υποτίθεται, κυρίαρχου κράτους μέλους του Ο.Η.Ε. και της Ε.Ε., της Κύπρου, και μάλιστα από κράτος το οποίο διεκδικεί και ποικιλοτρόπως εκβιάζει την ένταξή του στην Ευρωπαϊκή Ένωση (της οποίας όμως μετά από εισβολή κατέχει, απολύτως παράνομα, πάνω από 40 χρόνια εδάφη της), αγνοώντας προκλητικά τα, υποτίθεται, πανίσχυρα ψηφίσματα του, υποτίθεται, πανίσχυρου Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε.,
  • η πρόσφατη άρνηση κρατών μελών της Ε.Ε. να σεβαστούν τη Σύμβαση του 1951 της Γενεύης για τους Πρόσφυγες, αλλά και τις σχετικές βιασμένες αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για επίδειξη της κατά τα άλλα, αυτονόητης «σύμφωνα με τις ιδρυματικές αρχές και αξίες της» κοινοτικής αλληλεγγύης στους πρόσφυγες από κυρίαρχα κράτη, τα οποία οι Η.Π.Α. και η Ε.Ε. αποσταθεροποίησαν, (με πρόσχημα την αποκατάσταση της - δυτικού τύπου - δημοκρατίας και την «προστασία» των ανθρώπινων και πολιτικών δικαιωμάτων) και καταστρέφουν, δολοφονώντας χιλιάδες άμαχους κατοίκους τους, όπως άλλωστε πάντα οι υπερδυνάμεις, κάθε φορά που θεωρούν ότι απειλούνται τα γεωστρατηγικά τους συμφέροντα,
  • οι συστηματικά εντεινόμενες προκλητικές αμφισβητήσεις και παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων της πατρίδας μας από χώρα που απειλεί με «αιτία πολέμου» την εφαρμογή του Δικαίου της Θάλασσας στο Αιγαίο, διεκδικώντας μέρος του ή και ολική συνδιαχείριση και συνεκμετάλλευσή του,
  • η προκλητική και αυθάδης εξάρτηση της εκπλήρωσης των υποχρεώσεων της Τουρκίας, (με βάση την υπογεγραμμένη απ’ αυτήν συμφωνία με την, όχι αθώα, Ε.Ε. για την μετεγκατάσταση προσφύγων), από την στάση της Γερμανίας στο ηθικό ζήτημα της αναγνώρισης της γενοκτονίας των Αρμενίων κ.λπ.,

αποτελούν σαφέστατα παραδείγματα ετεροβαρούς πολιτικής ηθικής στην εφαρμογή, μερική εφαρμογή ή και αγνόηση της υποχρέωσης δίκαιας τήρησης των νόμων και των συλλογικών, υποτίθεται, δημοκρατικών αποφάσεων των υπερκρατικών οργάνων.

Τα αίτια, οι υπεύθυνοι, οι ανθρωπιστικές καταστροφές και οι πολυδιάστατες συνέπειες , αλλά και οι ωφελούμενοι «εταίροι» από τοπικές αλλά και υποθαλπόμενες εμφύλιες συρράξεις (μετά τη λήξη του ψυχρού πολέμου), στο Βιετνάμ, στο Αφγανιστάν, το Ιράκ, τα κράτη της Βόρειας Αφρικής και τη Συρία μένουν πάντα στο απυρόβλητο, ενώ σημαντικό μέρος του κόστους τους επωμίζονται κυρίως οι γεωπολιτικά παροικούντες την Ιερουσαλήμ και μάλιστα με αυστηρή κριτική για την αποτελεσματικότητά τους, από τους στην ετεροβαρή θεωρία και πράξη «εταίρους τους».

Στα κράτη μέλη των υπερεθνικών οργανισμών το πολιτικό προσωπικό, θέλοντας και μη, αργά ή γρήγορα, ενσωματώνεται στο σύστημα υπερεθνικής εξουσίας, εκχωρεί αναγκαστικά, με αυτονόητα επιτεινόμενη την απώλεια της αξιοπιστίας του, κομμάτια της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας και «δυνάμει» στελεχώνει ή προσδοκά να στελεχώνει εν καιρώ τους μηχανισμούς τους ή και  αποκτά «επίζηλες» θέσεις στις διεθνούς βεληνεκούς επιχειρήσεις των «εταιρικών» ομάδων πίεσης των οργανισμών.

Ονόματα και στοιχεία αυτών των επαγγελματιών της πολιτικής δεν χρειάζεται να αναφερθούν εδώ. Είναι παγκοίνως γνωστά μαζί με τις πρώην ιδεολογικές καταβολές, τις πειθήνιες έως και δολοφονικές συμπεριφορές τους αλλά και τις τεράστιες οικονομικές και άλλες ανταμοιβές και απολαβές τους.

Με μια απλή διασταύρωση στις έγκυρες σχετικές πηγές του διαδικτύου μπορεί ο καθένας να τεκμηριώσει πλήθος τρανταχτών παραδειγμάτων.

Ταυτόχρονα, οι πολίτες και οι λαοί οι οποίοι υφίστανται τις συνέπειες των αποφάσεων που λαμβάνονται και των κανόνων που επιβάλλονται πριν απ’ αυτούς  και χωρίς αυτούς, γι’ αυτούς, από το σύστημα των υπερεθνικών και τοπικών ελίτ, όπως αυτές εκφράζονται από βολικούς κάθε φορά «θεσμούς», θεσμισμένους ή και μη (Eurogroup), διχάζονται και πολυδιασπώνται:

  • σκιαμαχώντας ως κόμματα, κινήσεις και συλλογικότητες (στην καλύτερη περίπτωση), ιδεολογικά, κοσμοθεωρητικά και πολιτικά στις παρυφές αλλά και ενάντια στις τοπικές, τοποτηρητικές μικροεξουσίες των επαγγελματιών της φερόμενης ως τέχνης του εφικτού μικροπολιτικής,
  • διεκδικώντας, αντί πάσης θυσίας, ένα ξεροκόμματο μιας πίτας που μονίμως επαγγέλλεται αλλά ποτέ δεν μεγαλώνει με ευθύνη αμόρφωτων αλλά «καλά» και μονοδιάστατα εκπαιδευμένων τεχνικών της νεοφιλελεύθερης παγκόσμιας διακυβέρνησης, οι οποίοι βέβαια δεν έχουν καμμιά σχέση με την παιδεία ως υπέρτατο δημόσιο κοινωνικό αγαθό μόρφωσης και πολιτισμού,
  • υπνώττοντας ως απογοητευμένοι, καθηλωμένοι θεατές στα Μ.Μ.Ε., παραιτημένοι, ανενεργοί και ανεύθυνοι ιδιώτες, πελάτες και καταναλωτές, ή τέλος
  • παίζοντας το γνωστό ανόητο, επαναλαμβανόμενο, αντιαισθητικό και πολλαπλά εκμεταλλευόμενο από τις εξουσίες, δήθεν αντιεξουσιαστικό (αλλά κι αυτό εξουσιαστικό στην πράξη), παιγνίδι «κλέφτες κι αστυνόμοι», εγκλωβίζοντας αξιόλογες ηθικές δυνάμεις ευαίσθητων αλληλέγγυων νέων, σ’ ένα μάταιο και αδιέξοδο, αλλά τελικά ωφέλιμο για τους κρατούντες πετροπόλεμο στις γνωστές γειτονιές, που κατά περίεργο τρόπο βρίσκονται πάντα πολύ μακριά απ’ τα υπερπροστατευόμενα παλάτια των συνηθέστατα φοροφυγάδων, εισφοροδιαφευγόντων και χρεοκωπημένων, αλλά άθικτων απ’ το κράτος και τη δικαιοσύνη κολλητών της όποιας εξουσίας.

Στην κρατοκεντρική και καθόλου ενωμένη και συνεκτική γερμανική σήμερα Ευρώπη, αλλά και σ’ όλο τον κόσμο, η πολιτική, παρά τις καλογραμμένες θεωρητικές και μη δεσμευτικές, υπερκρατικές χάρτες των θεμελιωδών ανθρώπινων, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, αποτελεί θεραπαινίδα και τελικά υποτελή της οικονομίας, στην πιο χυδαία, ανήθικη και προκλητική εκδοχή της. 

 

2.2 Το κοινωνικό «σήμερα»

Το κοινωνικό «σήμερα», μ’ άλλα λόγια, η κοινωνική διάσταση της ολικής πραγματικής «πραγματικότητας», βιώνεται στο πετσί του από τον καθένα από μας, αλλά κι απ’ όλους τους λαούς της γης, οι οποίοι, υποταγμένοι στις ερήμην της βούλησης των πολιτών Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, τα ποικιλώνυμα μνημόνια και τις επερχόμενες διεθνείς εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες, [Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (Transatlantic Trade and Investment Partnership, T.T.I.P.), (Hilary, 2015), Συνολική Οικονομική και Εμπορική Συμφωνία, (CETA) Ευρωπαϊκής Ένωσης και Καναδά (ec.europa.eu/trade/policy/in-focus/ceta), κ.λπ. (TPP,TISA)] φτωχοποιούνται όλο και πιο πολύ, στερούνται των δημόσιων αγαθών, της προστασίας της υγείας, της παιδείας, της ασφάλισης και των δημοκρατικών εργασιακών δικαιωμάτων, αντιμετωπίζοντας μια όλο και πιο εντεινόμενη ανθρωπιστική και περιβαλλοντική καταστροφή.

Η υπερνεοφιλελεύθερη εκδοχή της αδιαφανούς, απόλυτα απορρυθμιστικής και αντιδημοκρατικής δράσης των υπερεθνικών επιχειρήσεων προβλέπει και προωθεί τη συγκρότηση ενός συστήματος Επίλυσης (Διακανονισμού) Διαφορών Επενδυτή – Κράτους (Investor – State Dispute Settlement, I.S.D.S.), αναγορεύοντας το πολυεθνικό κεφάλαιο ως ισότιμη και νομικά ισοδύναμη έθνους-κράτους οντότητα.

Έτσι, τα διαιτητικά δικαστήρια, θα συγκροτούνται όχι από δικαστές μόνιμους δημόσιους λειτουργούς αλλά και από μια δράκα ιδιώτες δικηγόρους ειδικευμένους στο εμπορικό και εταιρικό δίκαιο, με αυτονοήτως προφανές συμφέρον να υπερασπισθούν επιτυχώς τα συμφέροντα των εντολοδόχων τους επιχειρήσεων, εις βάρος εγκαλούμενων χωρών οι οποίες με την άσκηση της δημόσιας πολιτικής τους κατηγορούνται ότι τις εζημίωσαν.

Η κυριαρχία συνεπώς του υπερεθνικού κεφαλαίου, καλύπτει όλα τα πεδία, από

  • τις πολεμικές επιχειρήσεις για διασφάλιση των στρατηγικών συμφερόντων και της αναγκαίας υπερεπάρκειας φυσικών διαθεσίμων και εργατικού δυναμικού των υπερδυνάμεων (παλαιών αποικιοκρατών και νεοαποικιοκρατών),
  • την υπόθαλψη χωριστικών εμφύλιων, θρησκευτικών και πολιτισμικών διενέξεων για προώθηση στις τοπικές κυβερνήσεις αρεστών, υποτακτικών και αποτελεσματικών τοποτηρητών,
  • την συγκρότηση και καθοδήγηση των διαδικασιών επιλογής «χορηγών» και «δωρητών» οι οποίοι θα αναλάβουν με το αζημίωτο την αποκατάσταση των κατεστραμμένων υποδομών των θέρετρων των πολεμικών συρράξεων, που αυτό (μέσα από τα έθνη-κράτη και τις συμμαχίες τους που ελέγχει) πρωτογενώς ή δευτερογενώς προκάλεσε,
  • την κατανομή των καταστροφικών συνεπειών και επιπτώσεων των δράσεών του που συμβαίνει να αναλαμβάνονται πάντα, πολύ μακριά από τις «πατρίδες» του, αλλά και των κάθε φύσης ζημιών, σε γειτονικές των κατεστραμμένων χωρών χώρες, οι οποίες θα χρεωθούν το πολυδιάστατο κόστος αντιμετώπισης των προβλημάτων στρατιών προσφύγων, των οποίων χάθηκε η περιουσία και κινδυνεύει δραματικά η ζωή τους, από την προσπάθεια του υπερεθνικού κεφαλαίου και των κυβερνήσεων που ελέγχει να διασφαλίσουν τα στρατηγικά συμφέροντα και τα υπερκέρδη τους πάντοτε και παντού, κ.λπ.,

έως τις αντικειμενικά αδύναμες χώρες, οι οποίες υπηρετώντας και εκτελώντας τις επιταγές και τις οδηγίες του – συνηθέστατα ηλίθιες και καταστροφικές – και ακολουθώντας το αναπτυξιακό μοντέλο υπερπαραγωγής και υπερκατανάλωσης με δανεικά, βρέθηκαν στην δύσκολη θέση να μη μπορούν  να σεβασθούν την «ενδεκάτη εντολή» περιορισμού του ελλείμματος και του δημόσιου χρέους κάτω από τα ποσοστά που το υπερεθνικό κεφάλαιο και η διεθνής του νεοφιλελευθερισμού (Μάαστριχτ, Ρίο, Γιοχάνεσμπουργκ, Δ.Ν.Τ., ΠΟΕ, Ο.Ο.Σ.Α., κ.λπ.) καθαγίασε, αναγόρευσε και επέβαλε ως κριτήρια ζωής ή θανάτου στις κοινωνίες τους. Και πάντα βέβαια με την διακριτική ευχέρεια να μετρά την αυστηρότητα εφαρμογής τους αντιστρόφως ανάλογα με την «όλη» δύναμή τους.

 

2.3 Το οικονομικό «σήμερα»

Η πραγματική «πραγματικότητα» σήμερα κανοναρχείται, σ’ όλες τις διαστάσεις της, από την μονοδιάστατη (και σε πλανητικό πλέον επίπεδο) νεοφιλελεύθερη οικονομία, η οποία – προσωρινά και μόνο ισχυρίζομαι –, έχει  υποτάξει στη διασφάλιση των κερδών του 1% του παγκόσμιου πληθυσμού, όλες τις αρχές και τις αξίες της δημοκρατίας, και της λαϊκής κυριαρχίας, στα υποτίθεται κυρίαρχα κράτη-έθνη, αλλά και κάθε κοινωνικό, πολιτικό και ανθρώπινο δικαίωμα, όπου γης, για το υπόλοιπο 99% του κόσμου (Oxfam.org, 2015).

Η δύναμη των υπερεθνικών επιχειρήσεων, των αγορών και των σε μεγάλο βαθμό εταιρικών τους συμμάχων και συγκεκριμένα: του πάντα διασωζόμενου και «εκ των κάτω» ανακεφαλαιοποιούμενου χρηματοπιστωτικού συστήματος, των ισχυρότατων ομάδων πίεσης και «αλληλέγγυων» συμφερόντων, επίλεκτων μη κυβερνητικών οργανώσεων, των θυγατρικών τους ιδιωτικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας κρατών, (ακόμη και υπερεθνικών οργανισμών), αλλά και το κυριότερο, των υποτακτικών τους πολιτικών ελίτ, κατισχύει της πολιτικής, της κοινωνίας, του πολιτισμού και του ολικού περιβάλλοντος, όσο οι πολίτες του κόσμου, διαρκώς φτωχοποιούμενοι, καθηλώνονται δια βίου, στην καλύτερη περίπτωση, σε άφωνους, αδύνατους και ανενεργούς πελάτες, πωλητές, οπαδούς, θεατές και καταναλωτές- εφ’ όσον μπορούν-πλαστικών προϊόντων μιας ευτελούς πλαστικής ευτυχίας.

Σε μια τέτοια πραγματικότητα, οι διηνεκώς ωφελούμενοι περιφρουρούν την ανύπαρκτη και απολύτως ατεκμηρίωτη ικανότητα των ιερών τεράτων που προστατεύουν «θεσμικά» τα συμφέροντα του συστήματος και τα δικά τους π.χ. του Δ.Ν.Τ., στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που αυτό εξακολουθητικά διόγκωσε ή και γέννησε σε όσες αναπτυσσόμενες χώρες επέβαλε την εκπόνηση και πραγματοποίηση προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής.

Οι πάμπολλες και ευρύτατα αποδεκτές ως προς την ορθότητά τους επικρίσεις για τις άτεγκτες, αναιτιολόγητες και πάντοτε α-νόητες, αντιεπιστημονικες, ακόμη και από οικονομικής και μόνο οπτικής και λανθασμένες (π.χ. στην εμπλοκή του Δ.Ν.Τ. στο ελληνικό σχετικό πρόγραμμα (μετά από απαίτηση των Η.Π.Α. και της Γερμανικής Ευρώπης, κατ’ ευφημισμόν Ευρωπαϊκής Ένωσης), αποδεικνύονται και στην πράξη αληθείς βιωματικά στις ζωές των ανθρώπων, στα θεμελιώδη τους δικαιώματα, στην βάναυση προσβολή της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειάς τους, στον ευτελισμό της πολιτικής και τη γιγάντωση της πολυδιάστατης διαπλοκής και διαφθοράς.

Σε πλήρη συμπαιγνία με ομόλογους διεθνείς οργανισμούς και μηχανισμούς συμβούλων, «επενδυτικών» funds, ολόκληρου του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των θυγατρικών του και τις φίλιες κυβερνήσεις και αντιπολιτεύσεις τους, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η σημερινή νεοφιλελεύθερη εκδοχή της βιωσιμότητας και της δήθεν «αειφορίας» της (νεοφιλελεύθερης) ανάπτυξης του 1%, αλλά και αυτής του δημόσιου χρέους (sic), το οποίο έτσι θα αειφορεί και θα διαιωνίζεται (Ρόκος, 2003,2005 και drokos.webnode.gr):

  • ανέχονται, στηρίζουν και διασώζουν την φοροδιαφυγή, την εισφοροδιαφυγή και τα υπερκέρδη των υπερπλούσιων και των επιχειρήσεών τους σε φορολογικούς παραδείσους μέσω υπεράκτιων εταιρειών στην Ελβετία, στις Η.Π.Α. (Πολιτεία Ντελαγουέρ, Νότια Ντακότα κ.λπ.), το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Παναμά, το Χονγκ Κονγκ και προ ολίγου στο επί Γιούνκερ Λουξεμβούργο,
  • εμποδίζουν κάθε, έστω και ελάχιστη, προσπάθεια φορολόγησης των μεγάλων χρηματιστηριακών τραπεζικών συναλλαγών (φόρος Τόμπιν κ.λπ.),
  • τροποποιούν κανονισμούς, οδηγίες και αποφάσεις, μετονομάζουν θεσμούς, ισχυροποιούν κατά περίπτωση ανυπόστατες θεσμικά επιτροπές και ομάδες εργασίας για να εφαρμόσουν με διαφορική ευαισθησία ή αυστηρότητα τις ίδιες αποφάσεις σε φίλιες και μη κυβερνήσεις,
  • καθαγιάζουν κάθε απορρυθμιστική μεταρρύθμιση αρκεί να περιορίζει δραματικά τα δημόσια κοινωνικά αγαθά της υγείας, της παιδείας και της ασφάλισης, καθιστώντας τα εμπορεύματα και περνώντας τα στον ιδιωτικό τομέα,
  • διασπαθίζουν τη γη, το περιβάλλον και τα φυσικά διαθέσιμα, ακόμη και το νερό και τα δάση, ιδιωτικοποιώντας τα αντί πινακίου φακής,
  • ομνύουν στην καταπολέμηση της διαφθοράς, προφανώς των φτωχών, αφήνοντας στο απυρόβλητο εκείνη των μελών των λιστών Λαγκάρντ, Παναμά, κ.λπ., μεταξύ των οποίων φιγουράρουν και τα ονόματα εκατοντάδων αρχηγών κρατών, κυβερνήσεων και αντιπολιτεύσεων, επαγγελματιών της πολιτικής,
  • διαιωνίζουν, βαθαίνουν και οξύνουν τις κοινωνικές ανισότητες διασώζοντας τον κρυμμένο πλούτο των εθνών ο οποίος υπολογίζεται από 7,6 τρις κατά τον Gabriel Zuckman (Financial Secrecy Index BCG), έως 21 τρις κατά τον James S. Henry (Tax Justice Network) και
  • ετοιμάζονται να καλοδεχτούν μετά τις πολιτικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και της GATTS, τις πολιτικές της T.T.I.P., T.P.P., CETA και TISA που απειλούν τους πολίτες όλου του κόσμου, (δες Seventh World Congress of Education International meeting στην Οττάβα του Καναδά που έγινε από 22-26 Ιουλίου 2015).
  • Στρώνουν το χαλί για την ανάπτυξη ξενοφοβικών ρατσιστικών έως και ναζιστικών μορφωμάτων τα οποία απορροφούν και ενσωματώνουν την αναπόφευκτη πολυδιάστατη δυσαρέσκεια μεγάλων μερίδων των λαών στις εγκληματικές πολιτικές τους.

 

2.4 Το πολιτιστικό και πολιτισμικό «σήμερα»

Το πολιτιστικό και πολιτισμικό «σήμερα», ως – κατά τα λεξικά – η σημερινή έκφραση της κατάστασης, των μεγεθών και των ποιοτήτων του συνόλου των υλικών και πνευματικών αγαθών, επιτευγμάτων, δράσεων, προϊόντων και συνθηκών ζωής των κοινωνιών των ανθρώπων δια μέσου του χρόνου, αποτελεί την αναπόδραστη συνέπεια των πολυδιάστατων αλληλεπιδράσεων των πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και τεχνολογικών εξελίξεων στην ευρύτερη γεωπολιτική, γεωστρατηγική και γεωοικονομική τους θεωρία και πράξη.

Γι’ αυτό και σχετίζεται άμεσα και καταλυτικά με τις συνακόλουθες αντιλήψεις και εξελίξεις της παιδείας, αφ’ ενός ως συστημικής εκπαίδευσης και αφ’ ετέρου ως μόρφωσης και πολιτισμού.

Και η συστημική εκπαίδευση – όπως έλεγε ο δάσκαλός μας και αγωνιστής της δημοκρατίας Σάκης Καράγιωργας – είναι πάντα το δυναμικότερο εργαλείο εγχάραξης της κάθε φορά κυρίαρχης ιδεολογίας, ενώ η παιδεία ως ισότιμη δημοκρατική διαδικασία μόρφωσης και πολιτισμού δασκάλων και μαθητών, ανοίγει το παράθυρο στο μέλλον, «δυνάμει» απελευθερώνει – και όχι χωρίς προβλήματα – την γόνιμη και δημιουργική κριτική σκέψη και την με πειστικά επιχειρήματα αμφισβήτηση των κατεστημένων και/ή επιβαλλόμενων αυταρχικά προτύπων ζωής και δράσης και αποτελεί την μήτρα μιας υπεύθυνης, συνειδητής και ενεργού κοινωνίας πολιτών και συλλογικοτήτων τους (Καράγιωργας, Παπαθωμόπουλος, Ρόκος (Βήμα 8.6.1977 και Αυγή), Ρόκος, 2003).

Πραγματικά, σήμερα, η παιδεία ως μόρφωση και πολιτισμός, και παρά τα περί αντιθέτου ηχηρά – δήθεν  προοδευτικά – φληναφήματα, μεταλλάσσεται και  εγκλωβίζεται ασφυκτικά σε μια όλο και περισσότερο συστημική, αντιδημοκρατική, ανελεύθερη και αποστεωμένη από κάθε χυμό δημιουργικής διδασκαλίας, έρευνας και αναζήτησης, υπηρεσία παροχής εμπορικών εκπαιδευτικών προϊόντων για αναλώσιμους υποτακτικούς τεχνικούς της πλανητικά προσωρινής νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας.

Εξακολουθεί όμως η παιδεία να παραμένει ταυτόχρονα η μόνη δυνατότητα στα χέρια των όσων αφιερωμένων στο λειτούργημά τους δασκάλων συνεχίζουν να κτίζουν συνειδήσεις, ολόπλευρα και άρτια, επιστημονικά και διεπιστημονικά μορφωμένων πολιτών, οι οποίοι θα μπορούν να γεννήσουν με την ουσιαστική δουλειά και τις συλλογικές παραγωγικές και πολιτικές πρωτοβουλίες και δράσεις τους μια δικαιότερη κοινωνία, χωρίς ανισότητες, χωρίς ψέματα, αλλά και χωρίς αδιέξοδες κακοχωνεμένες δήθεν επαναστατικές κι «αντιεξουσιαστικές» φλυαρίες, παντοτινό βούτυρο στο παντεσπάνι των αιώνιων εξουσιαστών.

Μια δημιουργική ανατροπή και διάρρηξη των Ευρωπαϊκών, από το Μάαστριχτ και τη Λισσαβώνα και ελληνικών από το 2001, ασφυκτικών δεσμών της νεοφιλελεύθερης υποταγής του πολιτισμού, θα μπορούσε να γίνει με την διαγραφή της απολύτως αντισυνταγματικής νεοφιλελεύθερης προσθήκης από την κ. Γιαννάκου (Ν. 3549/2007, ΦΕΚ69Α, 20.3.2007) στο άρθρο του Νόμου 1268/82 (ΦΕΚ 87Α) «της προσήλωσης στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής».

Η προσθήκη αυτή, η οποία διατηρήθηκε και στο άρθρο 4 παρ.1.δ («να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας … με προσήλωση στις αρχές … της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής»), του Νόμου 4009/2011, ΦΕΚ 195Α της 6.9.2011 τον οποίο εισηγήθηκε στο Ελληνικό Κοινοβούλιο η «προοδευτική» εκπρόσωπος του «σοσιαλισμού με νεοφιλελεύθερο πρόσωπο» κ. Διαμαντοπούλου, αποδεικνύει την προσήλωση των μνημονιακών κυβερνήσεων στις θεϊκές εντολές του συστήματος.

Και η μεν «βιώσιμη» ανάπτυξη προικοδοτήθηκε διεθνώς με δεκάδες παραεπιστημονικά, παραερευνητικά και προπαγανδιστικά κέντρα, εκατοντάδες παχυλά επιχορηγούμενα συνέδρια και σεμινάρια για «βιώσιμους» ποδηλατόδρομους, «βιώσιμες» αλουμινοκατασκευές, κ.λπ. και νόμους για τη «βιώσιμη» ανάπτυξη παντός επιστητού με παλιούς συντηρητικούς αλλά και νέους «αριστερούς» ανανήψαντες πρωταγωνιστές, ενώ η ισοτίμως μ’ αυτήν αναφερόμενη κοινωνική «συνοχή» επιτεύχθηκε κι επιτυγχάνεται με ζηλευτή επιμονή κι αυστηρότητα με την καταστροφική λιτότητα, τα συνεχώς θεσμοποιούμενα – αν και καθ’ ομολογία λανθασμένα – υφεσιακά μνημονιακά μέτρα, με ιδιωτικοποιήσεις, εμπορευματοποιήσεις, και αποκρατικοποιήσεις δημόσιων και κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών, με απολύσεις, γιγάντωση της ανεργίας, κατεδάφιση της δημόσιας υγείας, παιδείας και πρόνοιας, μισθών και συντάξεων, εξόντωση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, φτωχοποίηση του λαού κ.λπ. αλλά και έμμεση προστασία της φοροδιαφυγής, της εισφοροδιαφυγής, της διαφθοράς και της διαπλοκής των κάθε φύσης με θαλασσοδάνεια επενδυτών.

Σήμερα, πέντε χρόνια μετά, αλλά και με, υποτίθεται, αντινεοφιλελεύθερη κυβέρνηση, έχουμε όλες τις αποδείξεις για το πώς η αποστολή των Α.Ε.Ι. «με προσήλωση σ’ αυτές τις αρχές», τα έδεσε και εξακολουθεί να τα κρατά δεμένα στο άρμα των πολιτικών, που έφεραν και φέρνουν την ελληνική, αλλά σιγά σιγά και τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, στην κατάσταση της πραγματικής «πραγματικότητας» που βιώνουμε όλοι μας πλην, πάντα, των γνωστών Λακεδαιμονίων του 1%.

Κι ακόμα, η απεξάρτηση από τη δόλια νεοφιλελευθεροποίηση του Ελληνικού Συντάγματος μπορεί να επιτευχθεί με την απάλειψη της πρώιμης δειλής αποσπασματικής (Ρόκος, 2010) αναφοράς του δασολογικού όρου της «αειφορίας» στο άρθρο 24 του Συντάγματος με το Ψήφισμα της 6ης Απριλίου του 2001 της Ζ’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων (Βουλή των Ελλήνων, 2005) που διατηρήθηκε και στο Ψήφισμα της 27.5.2008, ότι το κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα «στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας».

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον και αναλυτικό βιβλίο του νομικού Γ. Σμπώκου «Η επινόηση της αειφορίας» (2015) αξίζει να διαβαστεί, ιδιαίτερα από τους φερόμενους ως προοδευτικούς πολιτικούς και τους διανοούμενους παντός καιρού, οι οποίοι σταδιακά εγκλιματίζονται, ενσωματώνονται και απορροφώνται από το σύστημα, το οποίο υποτίθεται μάχονται σθεναρά.

 

2.5 Το τεχνικό/τεχνολογικό «σήμερα»

Το τεχνικό/τεχνολογικό «σήμερα» στην Ευρώπη, σχετίζεται καταλυτικά, αλληλοδιαμορφώνεται αλλά και επικαθορίζεται από το πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό/πολιτισμικό «σήμερα» με τα χαρακτηριστικά που εξασφάλισε γι’ αυτά η επικυριαρχία της νεοφιλελεύθερης οικονομικής – και μόνο για τους έχοντες και κατέχοντες – βιώσιμης  ανάπτυξης.

Έτσι, με συστηματική και συστημική αναλογική αναφορά και συνέχεια στις προτεραιότητες των δύο πρώτων πενταετών προγραμμάτων έρευνας της μητρικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (Ε.Ο.Κ.), το τεχνικό/τεχνολογικό «σήμερα» προωθεί τις τεχνολογίες αιχμής και την έρευνα στα όλα και περισσότερο ιδιωτικοποιούμενα και αγοραία δημόσια πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα για ανάπτυξη ευπώλητων καινοτομικών προϊόντων, υπηρεσιών και εφαρμογών με ερευνητικά προγράμματα που υπακούουν στην ολική στρατηγική της «αειφορίας», όχι μόνο στην ουσία και την πράξη, αλλά και ακόμη και απόλυτα ονομαστικά: π.χ. αυτά στο πεδίο των σχετικών προκηρύξεων «Βιώσιμη Ανάπτυξη και Περιβάλλον».

Συμπαρομαρτούντα βέβαια και τα σχετικά προγράμματα για την Κλιματική Αλλαγή (τα πορίσματα των οποίων δεν θα θίγουν την κερδοφορία των ενεργοβόρων πολυεθνικών επιχειρήσεων και την δύναμη των ομάδων πίεσής τους), την Ασφάλεια , (των ενεργημάτων και δράσεων των νεοφιλελεύθερων «δημοκρατιών» δυτικού τύπου), την Διατροφή (των όλο και περισσότερο φτωχοποιούμενων λαών με όλο και φθηνότερα, ανταγωνιστικά γενετικά τροποποιημένα προϊόντα) κ.λπ., επιχειρούν να καλύψουν παράπλευρες ανάγκες της εφόδου του – προσωρινά, μέχρι να αμφισβητηθεί, ολικά δημιουργικά κι αποτελεσματικά από τις κοινωνίες, τους καθημαγμένους πολίτες, εργαζόμενους και ανέργους και τις ελεύθερες συλλογικότητές τους που θα ακολουθήσουν το καινούργιο που οι ίδιοι θα γεννήσουν – «νικηφόρου» νεοφιλελευθερισμού προς το εφιαλτικό μέλλον που ετοιμάζει με τις ζηλευτές συνέργειες των υποτελών πολιτικών ελίτ, με το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τα προπαγανδιστικά της «βιώσιμης» ανάπτυξης Μ.Μ.Ε. για το ανθρώπινο είδος και το ολικό περιβάλλον.

 

3. Η ολική πραγματική πραγματικότητα, τα βουνά και οι απομονωμένες περιοχές

Όπως προκύπτει, πιστεύω, ανάγλυφα από τα προηγούμενα, στη νέα τάξη της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, των υπερεθνικών και υπερκρατικών συμφωνιών και οργανισμών και των θεραπόντων τους φιλόδοξων και ματαιόδοξων τεχνικών της εξουσίας,

(ενίοτε, με Ph.D. και μεταπτυχιακούς τίτλους «πανεπιστημιακών» σχολών κατάρτισης – και όχι παιδείας – στον αστερισμό των με υψηλά δίδακτρα μιμητικών της σχολής του Σικάγου ιδιωτικών, αλλά και δυστυχώς και όλων των δημόσιων, πλην, στη χώρα μας, του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, ελληνικών πανεπιστημίων),

δεν υπάρχει θέση για τις ορεινές και τις απομονωμένες ηπειρωτικές και νησιωτικές περιοχές.

Κι αυτό:

  • γιατί αυτές οι περιοχές δεν μπορούν να αποτελέσουν, θέσει και μεγέθει, ενδιαφέρουσα και κερδοφόρο αγορά,
  • γιατί προστατεύονται, από τα παληά – καλύτερα – χρόνια, με δυναμικές συνέργειες Χαρτών Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, Συνταγμάτων και Νόμων προστασίας του περιβάλλοντος, που απαιτούν τουλάχιστον χρονοβόρες διαδικασίες υπέρβασής τους για «αναπτυξιακές» επενδύσεις που θα παράγουν νέες θέσεις «εργασίας»,
  • γιατί εκτός από τους πειθήνιους και μεταλλαγμένους σε υπηκόους πρώην πολίτες, εξακολουθούν να υπάρχουν εξαιρετικές, διεπιστημονικές και ολιστικά τεκμηριωμένες αμφισβητήσεις και αντιστάσεις κινήσεων και συλλογικοτήτων υπεύθυνων, συνειδητών και ενεργών πολιτών και εργαζομένων που «παρενοχλούν» έως και εμποδίζουν την εφαρμογή σχεδίων «βιώσιμης» αναπτυξιακής καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και εξανδραποδισμού των ελάχιστων τελευταίων ακριτών των περιοχών αυτών,
  • γιατί είναι τελικά, πολυδιάστατα ριψοκίνδυνες και επισφαλείς τέτοιες «αναπτυξιακές» πρωτοβουλίες ξένων «επενδυτών», συνήθως αρπάγων της δημόσιας γης και των φυσικών διαθεσίμων αντί πινακίου φακής και ισοπεδωτών, εκμεταλλευτών και εμπόρων της μοναδικής φυσικής ομορφιάς, των παραδόσεων και της αυτόχθονης τέχνης, τεχνικής και σοφίας των ορεινών και των απομονωμένων περιοχών, ιδιαίτερα τώρα, όταν οι δεξαμενές σκέψης τους εκτιμούν ότι τα κερδοσκοπικά παιγνίδια τους έφθασαν στα όριά τους και η ανάκτηση της δημοκρατίας και της εθνικής κυριαρχίας κι αξιοπρέπειας από καθημαγμένους με τις πολιτικές τους λαούς φαίνεται να είναι προ των πυλών.

Μπορούν όμως αντίθετα, οι ορεινές και απομονωμένες περιοχές να δεχθούν και δέχονται εξακολουθητικά και νέες πιέσεις και βάρη, κάθε φορά που οι αγορές, οι υπερδυνάμεις και οι πολιτικοί τοποτηρητές τους αποφασίζουν, για την υπεράσπιση των όπου γης στρατηγικών γεωπολιτικών και γεωοικονομικών τους συμφερόντων, να αναμιχθούν, να επέμβουν, να «εκδημοκρατίσουν», να «προστατεύσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα» των προστατευόμενών τους, να εκμεταλλευτούν τα φυσικά τους διαθέσιμα, αλλά και να αιματοκυλίσουν χώρες και λαούς.

Κι αυτό, γιατί οι ορεινές και οι γεωγραφικά απομονωμένες ηπειρωτικές και νησιωτικές περιοχές αντικειμενικά αποτέλεσαν και αποτελούν την μόνη οδό διαφυγής προς τη ζωή στους «παραδείσους» της βόρειας Ευρώπης εκατομμυρίων προσφύγων και μεταναστών που προσπαθούν να δραπετεύσουν από το θάνατο, την πείνα, τη δίψα, την καταπίεση και την συνήθως υποθαλπόμενη, πολλαπλά ενισχυόμενη αλλά και ικανοποιητικά αποδίδουσα τρομοκρατία, την οποία οι κάθε τύπου υπεύθυνοι γι’ αυτά εξουσιαστές υποτίθεται ότι εξορκίζουν και πολεμούν.

Στην πατρίδα μας, από τον πόλεμο που διέλυσε την Γιουγκοσλαβία πριν από λίγα χρόνια, μέχρι τις ελέω Θεού επεμβάσεις των υπερδυνάμεων του «ελεύθερου κόσμου» και στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στην Παλαιστίνη, στη Συρία και την Βόρεια Αφρική, οι κάτοικοι των βουνών της Ηπείρου και της Μακεδονίας, της Θράκης και των ανατολικών νησιών του Αιγαίου δέχθηκαν, περιέθαλψαν και στήριξαν όσο μπορούσαν, παρά τη φτώχεια, την εγκατάλειψή τους, αλλά και τις συνέπειες της πολυδιάστατης (και όχι μόνο ελληνικής και οικονομικής) κρίσης, εκατοντάδες χιλιάδες προσφύγων και μεταναστών.

Οι σχετικές αλληλέγγυες πολιτικές των δανειστών «εταίρων» μας, (που θα μας έσωζαν από την χρεοκοπία αυξάνοντας εντούτοις και διατηρώντας «βιώσιμο» το δημόσιο χρέος μας στο διηνεκές) ήταν τελικά πομφόλυγες.

Τα ψιχία διεθνούς και ευρωπαϊκής συνδρομής, οικονομικής και τεχνοδιοικητικής, με ατέρμονες γραφειοκρατικές διαδικασίες και καθυστερήσεις εκ μέρους των υπαιτίων, και το κυριότερο, χωρίς καμιά αυτοκριτική τους για την συνεχιζόμενη αδυναμία τους να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις που ανέλαβαν με τις σχετικές διεθνείς συμφωνίες, (τις οποίες αυτοί προώθησαν και υπέγραψαν), δεν εμπόδισαν την Ελλάδα να πράξει στο ακέραιο το χρέος της.

 

4. Τι μπορούμε να προσπαθήσουμε να κάνουμε σήμερα για την Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών και των Απομονωμένων περιοχών

Συνεκτιμώντας κι αξιολογώντας τα παραπάνω σε πλανητικό, υπερκρατικό, και εθνικό επίπεδο και σ’ όλες τις διαστάσεις τους, προκύπτει καθαρά, ότι δεν έχουμε ανάγκη από ένα καινούριο «μείγμα πολιτικής» που επαγγέλλονται οι μέχρι στιγμής εναλλασσόμενοι στην τοποτηρητικού τύπου μερική, δοτή και επιφανειακά και μόνο δημοκρατική «εξουσία» τους, αλλά και όσοι χωρίς καμιά ή έωλη ιδεολογική υποδομή, μόρφωση, αξιοπιστία και πρόγραμμα είναι έτοιμοι με τα λόγια να μας «σώσουν» και πάλι, εφαρμόζοντάς το.

Και βέβαια δεν μπορούν να μας σώσουν ούτε οι υπερεπαναστάτες στη θεωρία και τα λόγια και ανεπάγγελτοι στην πράξη, κατά δήλωσή τους πιο αριστεροί από τους αριστερούς, αλλά ούτε και τα κατεδαφιστικά των πάντων, δήθεν αντιεξουσιαστικά μορφώματα, που μικραίνουν τις μεγάλες, δημιουργικές, για ένα καλύτερο κόσμο, ιδέες του αναρχισμού, στα όρια μιας μονοδιάστατης επαγγελίας της «βίας στη βία της εξουσίας».

Η ηθική στάση της Αντιγόνης, «η κυριαρχία του ηθικού νόμου του ατόμου» των Στωικών, το όραμα μιας αρμονικής κοινωνίας αλληλεγγύης, εθελοντικής συνεργασίας, αλληλοβοήθειας, ελεύθερων αυτοοργανωμένων και ακαθοδήγητων συλλογικοτήτων, αυτοδιαχειριζόμενων συνεταιρισμών και μια δημιουργική σύνθεση στοιχείων από τις ουσιαστικές συμβολές ιδεών, του Προυντόν, του Μπακούνιν, του Κροπότκιν, του Θόρω, του Μπούκτσιν, του Τολστόι, των ουτοπικών σοσιαλιστών και των βιωμάτων και εμπειριών από συγκεκριμένες δράσεις εναλλακτικών πρωτοβουλιών και κινημάτων, κι ακόμη, στοιχείων από τις πρωτόγονες κομμουνιστικές κοινωνίες και τις αρχέγονες πρακτικές και χριστιανικές διδασκαλίες γονιμοποίησαν την διεπιστημονική και ολιστική έρευνα, μελέτη και λογική και διαλεκτική κριτική ανάλυση του Διεπιστημονικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (Δ.Π.Μ.Σ.) του Ε.Μ.Πολυτεχνείου «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» και τα Πρακτικά των Συνεδρίων του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ.Δ.Ε.) του Ε.Μ.Π., από τις οποίες και πηγάζουν οι αρχές, οι αξίες, η φιλοσοφία, η θεωρία, η μεθοδολογία και οι πρακτικές της Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης (Ρόκος 2004, 2007).

Όπως προκύπτει από τις συλλογικές διεπιστημονικές έρευνες (για την Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη όλων των νομών της χώρας αλλά και των Καλλικρατικών Δήμων της Ορεινής Ηπείρου), των μεταπτυχιακών φοιτητών και φοιτητριών του, που είναι προσπελάσιμες στις βιβλιοθήκες του Δ.Π.Μ.Σ. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» στο Ε.Μ.Π. στην Αθήνα και στο ΜΕ.Κ.Δ.Ε. στο Μέτσοβο, από τα κάτω πρωτοβουλίες και πρακτικές Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης θα μπορούσαν να δοκιμασθούν καλύτερα και δοκιμάζονται, για αντικειμενικούς λόγους στις ορεινές και τις γεωγραφικά απομονωμένες ηπειρωτικές και νησιωτικές περιοχές (Γεροντέλη 2013, Κώτσιος 2016).

Προϋπόθεση θεμελιακής σημασίας για μια τέτοια εξέλιξη ήταν, είναι και παραμένει ο ρόλος και η ουσιαστική συμβολή μιας ισότιμης δημοκρατικής διαδικασίας παιδείας, ως μόρφωσης και πολιτισμού δασκάλων και μαθητών, για να μπορούν μετά λόγου γνώσης , απ’ τα νεανικά τους χρόνια να παίρνουν πρωτοβουλίες, να χτίζουν συνειδήσεις και ν’ αποτελούν τους πρωτεργάτες της μόνης δυνατής λύσης ανάπτυξης σήμερα, μια που οι συντριπτικά περισσότεροι από μας έχουμε γευθεί στο πετσί μας τα έξω μας και χωρίς εμάς σχετικά μέτρα «βιώσιμης» και «αειφόρου» σωτηρίας μας από τους αυτοχαρακτηριζόμενους ως ενάρετους αιώνιους δανειστές μας.

Δηλαδή μιας Άξιας να βιωθεί Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης, μιας Ανάπτυξης δηλαδή ταυτόχρονα και κυρίως πολιτικής, πολιτισμικής και κοινωνικής, οικονομικής και τεχνικής/τεχνολογικής, με υποκείμενα και υλική βάση τους ενεργούς, υπεύθυνους, συνειδητούς, πρωτόβουλους, μορφωμένους πολίτες, παραγωγούς, επιστήμονες, δημιουργούς κι εργαζόμενους και τις ζωντανές, αποφασιστικές κι αποτελεσματικές τοπικές και θεματικές συλλογικότητές τους σε όλα τα επίπεδα.

Συλλογικότητες ενωτικές, χωρίς πια τις (χωρίς νόημα) παλαιολιθικές χωριστικές γραμμές παραδοσιακών αιχμαλωσιών σε χρεοκοπημένα κόμματα και ομογάλακτους, τελικά, νέους σωτήρες, οι οποίοι εφαρμόζουν πιο αποφασιστικά κι αποτελεσματικά τις καταστροφικές επιταγές και συνταγές της Ο.Ν.Ε., της Ε.Ε., του Δ.Ν.Τ., της Ε.Κ.Τ., του ESM, του EFSM, του Eurogroup, του Ο.Ο.Σ.Α. για «βιώσιμη» και «αειφόρο», νεοφιλελεύθερη οικονομική ανάπτυξη.

Συλλογικότητες νέων, δημοκρατικές και δημιουργικές οι οποίες αντιλαμβάνονται ότι ήρθε πια η ώρα ν’ αφήσουμε στην μπάντα μονομανίες κι αλαζονικές ορθοδοξίες της καθ’ ημάς μοναδικής αλήθειας και με λογική, διαλεκτική, κι ακαθοδήγητη κριτική ανάλυση και σκέψη να επιχειρούμε γόνιμες επάλληλες συνθέσεις, να αναλαμβάνουμε μετά από ουσιαστική διαβούλευση, αξιοποίηση των δυνατοτήτων όλων των διαθέσιμων διεπιστημονικών μεθοδολογικών και τεχνικών εργαλείων την ευθύνη, στη θεωρία και την πράξη, να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας σφραγίζοντας με το συγκεκριμένο απτό, πειστικό κι αξιόπιστο, από τα κάτω, συμμετοχικό, παραγωγικό, πολιτισμικό και πολιτικό παράδειγμά μας, τη δύναμη και τη δυναμική της Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης.

Μακριά από τις συνταγές, τις επιταγές, τις χρηματοδοτήσεις «επιλέξιμων δαπανών», τις «δόσεις», τα δήθεν ανταγωνιστικά, αλλά στην πράξη ενσωματωτικά στην κυρίαρχη ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού ερευνητικά προγράμματα ενός ραγδαία ιδιωτικοποιούμενου διεθνώς δημόσιου πανεπιστημίου στην ελκυστική για μονοδιάστατους τεχνοκράτες πανεπιστημιακούς αγκαλιά των συμφερόντων των αγορών, το υπόδειγμα της Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης αντιπαραθέτει σε επίπεδο θεωρίας, την πολυσυζητημένη στα εισαγωγικά μαθήματα του Δ.Π.Μ.Σ. του Ε.Μ.Πολυτεχνείου «Περιβάλλον και Ανάπτυξη», αλλά και στις συλλογικές διεπιστημονικές και ατομικές ερευνητικές εργασίες των φοιτητών του αλήθεια και δύναμη της κοινής λογικής ότι:

καμία σκέψη, άποψη, πρόταση, απόφαση, συμφωνία, ενέργεια και δράση ή/και «ανάπτυξη» δεν μπορεί να είναι μόνο οικονομική, μόνο κοινωνική, μόνο πολιτική, μόνο πολιτισμική, μόνο τεχνική/τεχνολογική και μόνο περιβαλλοντική, στο βαθμό που είναι απόλυτα κατανοητές, βιωματικά από κάθε πολίτη, οι πολυδιάστατες αμοιβαίες μεταξύ τους διαλεκτικές σχέσεις, αλληλεξαρτήσεις κι αλληλεπιδράσεις.

Για είκοσι περίπου χρόνια στις εργασίες των συνεργατών του Δ.Π.Μ.Σ. του Ε.Μ.Π. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» και από το 1995 επτά διεπιστημονικά και διαπανεπιστημιακά συνέδριά μας (http://www.ntua.gr/MIRC/, http://environ.survey.ntua.gr/el/text-for-complete-development.html), τεκμηριώνουμε στο πεδίο της ευθύνης μας στο πραγματικά δημόσιο πανεπιστήμιο, ότι π.χ.:

  • οι μονοδιάστατες οικονομικές, πολιτικές λιτότητας των πολλών, κάθε μορφής προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής, περικοπών των δημόσιων επενδύσεων, δογματικών αποκρατικοποιήσεων και ιδιωτικοποιήσεων κ.λπ. έχουν αντικειμενικά και αναπόδραστα υφεσιακά αποτελέσματα, τα οποία επηρεάζουν με δραματικές περικοπές τα δημόσια κοινωνικά αγαθά της παιδείας, της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας, αλλά και με επιστρέφουσες αλυσιδωτές δυσμενείς επιπτώσεις την ίδια την οικονομία, την οποίο υποτίθεται ότι ήθελαν να εξυγιάνουν με την από το 1985 μοναδική αλήθεια της Θατσερικής T.I.N.A. (There Is No Alternative),
  • το καπιταλιστικό σύστημα και ιδιαιτέρως η μεταμοντέρνα νεοφιλελεύθερη μετακαπιταλιστική εκδοχή του, συνειδητά, με πράξεις ή παραλείψεις, αφήνει στο απυρόβλητο – παρά τα περί του αντιθέτου διατυμπανιζόμενα – τα υπερκέρδη των υπερπλουσίων οι οποίοι φοροδιαφεύγουν και εισφοροδιαφεύγουν, με τις πολυεθνικές τους επιχειρήσεις προστατευόμενες και κερδοφόρες με τη βοήθεια εξωχώριων εταιρειών, φορολογικών παραδείσων, τοξικών χρηματιστηριακών παραγώγων και κινήτρων για επενδύσεις «για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας» κ.λπ. και έτσι αναδιανέμει όπως πάντα τον κοινωνική πλούτο από τους μη έχοντες, στους αιωνίως και αδιαταράκτως έχοντες και κατέχοντες,
  • το με δάνεια ( και με ευθύνη, σε όλα τα επίπεδα, δανειστών και δανειζομένων) υπερκαταναλωτικό «αναπτυξιακό» μοντέλο υπονόμευσε και υπονομεύει καταλυτικά κάθε δυνατότητα άσκησης δίκαιας κοινωνικής πολιτικής,
  • καμία δίκαια κοινωνική πολιτική δεν μπορεί να ασκηθεί από ένα υπερδανεισμένο, μη παραγωγικό και πολυδιάστατα εξαρτημένο οικονομικά, πολιτικά, πολιτισμικά και τεχνικά/τεχνολογικά κράτος,
  • καμία τύχη δεν μπορεί να έχει μια μικρή χώρα όταν δεν παράγει ποιοτικά προϊόντα, όταν δεν μπορεί να θρέψει τους πολίτες της, όταν δεν μπορεί να τους εξασφαλίζει μια αξιοπρεπή σε όλα τα επίπεδα ζωή. Κι αυτό βέβαια, είναι ή πρέπει να γίνει πλέον απόλυτα κατανοητό, ότι δεν μπορεί να επιτευχθεί ερήμην τους, χωρίς την πολλή δουλειά τους, χωρίς την ανάληψη των ευθυνών τους, χωρίς την πολιτική, κοινωνική, πολιτισμική, οικονομική και παραγωγική τους περίσκεψη και ωριμότητα.

Έτσι, οι μικρές τοπικές πολυδιάστατες δημιουργικές εστίες αποφασισμένων να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους πολιτών, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, απαλλαγμένες απ’ τα κάθε τύπου βαρίδια του παρελθόντος, δείχνουν ήδη με τις πρωτοβουλίες και το παράδειγμά τους ότι υπάρχει εναλλακτικός δρόμος στις συγκεκριμένες συνθήκες για το ξεκίνημα της απελευθέρωσης της πατρίδας μας, αλλά και του καθενός από μας, από τις δάνειες με το  αζημίωτο ευκολίες των «αλληλέγγυων» εταίρων μας, των με αύξηση του δημόσιου χρέους, συνεχώς χρεοκοπούμενων και ανακεφαλοποιούμενων τραπεζών και των α-νόητων, αυτοαναιρούμενων και καταστροφικών συνταγών τους.

Απτά, πειστικά κι ελπιδοφόρα στη θεωρία και την πράξη τους παραδείγματα αποτελούν οι ομαδικές καλλιέργειες, το ξαναζωντάνεμα της κοινοτικής οργάνωσης, οι δημιουργικές συνθέσεις των εξελίξεων της επιστήμης και της διεπιστημονικής έρευνας με την αυτόχθονη παραδοσιακή σοφία, τέχνη και τεχνική, ολοκληρωμένα σχέδια νέας ποιοτικής ζωής ορεινών χωριών όπως η Ανάβρα, πειράματα ολοκληρωμένων αναδασμών με παραγωγική αξιοποίηση κάθε κομματιού διαθέσιμης δημόσιας, κοινοτικής, εκκλησιαστικής και ιδιωτικής γης και του οικιστικού πλούτου της υπαίθρου, εξαγωγικές πρωτοβουλίες συνεταιριστικών σοφά τυποποιημένων και μεταποιημένων ποιοτικών προϊόντων της ελληνικής γης, έξυπνες μέθοδοι και τεχνικές φιλοξενιακού «κοινωνικού τουρισμού» σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, σχεδιασμένο πάντρεμα των πρακτικών ασκήσεων των πανεπιστημίων μας με την αντιμετώπιση  και λύση χαρακτηριστικών τοπικών προβλημάτων, σχεδιασμός, χάραξη και υλοποίηση μιας χρήσιμης για τον τόπο μας μεταναστευτικής πολιτικής για αξιοποίηση των δυνατοτήτων των οικογενειών των προσφύγων που ζητούν άσυλο στην Ελλάδα, ξέρουν ή μαθαίνουν ελληνικά και επιλέγουν να ζήσουν με αξιοπρέπεια μια ποιοτική ζωή και να εργασθούν στις ορεινές και απομονωμένες περιοχές κ.λπ.

Μένει στον καθένα από μας, που ελπίζω να έχουμε διδαχθεί από τα λάθη μας να δει τι μπορεί κάνει μόνος ή με πολλούς, αφήνοντας κατά μέρος τις ανέξοδες καταγγελίες και την χωριστική συστράτευση στους «στρατούς» νέων αλλά πανομοιότυπων «σωτήρων» της συστηματικής πολιτικής σκηνής και ακολουθώντας ή και ξεκινώντας μονοπάτια ελεύθερης, ακαθοδήγητης, χειραφετημένης, αυτοοργανωμένης συνεταιριστικής δράσης στ’ αχνάρια μιας αξίας να βιωθεί ζωής και ανάπτυξης.

 

Σημειώσεις

  1. Οι Ομάδες Πίεσης (Lobbies) υποκαθιστούν πλέον κατά κοινή παραδοχή τη δημοκρατία και τις δημοκρατικές διαδικασίες σε όλα τα πεδία της Κοινοτικής ζωής, όπως αυτά καθορίζονται από τις παντοδύναμες γραφειοκρατίες των Βρυξελλών και των πολυποίκιλων θεσμικών και άτυπων οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας κ.λπ.

Οι συνηθέστατα στην ουσία συστημικές Non Governmental Organizations (N.G.O.) κυβερνητικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) απ’ την άλλη μεριά, (με αυτονοήτως προφανείς εξαιρέσεις), δίνουν «λύσεις» επικοινωνιακού κυρίως χαρακτήρα, στα μνημονιακά χρόνια αυστηρής λιτότητας και δραματικού περιορισμού των δυνατοτήτων χρηματοδότησης των δομών των κοινωνικών αγαθών της παιδείας, της υγείας, της ασφάλισης και των δημόσιων επενδύσεων,

Με πιστοποιημένο ή μη, διεθνικό ή κρατικό συμβουλευτικό ή και εκτελεστικό καθεστώς αναλαμβάνουν και φέρνουν εις πέρας ειδικές αποστολές, προγράμματα και δράσεις που αποφορτίζουν από ευθύνες, ή δικαιολογούν αμφιλεγόμενες συστημικές πρακτικές (http://ngonewsbd.com/ και http://www.un.org/).

  1. Στην πολυσήμαντη διαδικασία μετάβασης του Ελληνικού Συντάγματος του 1975, το οποίο σηματοδοτεί την απελευθέρωση της λαϊκής κυριαρχίας από τα δεσμά της δικτατορίας, στην Ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, εμφιλοχωρεί, όπως άλλωστε και σ’ όλη την τότε Ευρωπαϊκή  Οικονομική Κοινότητα ο ιός της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας μέσω του Δούρειου Ίππου της εύηχης «βιώσιμης» ή «αειφόρου» (sustainable development) ανάπτυξης.

Έτσι, στο Άρθρο 24, παράγραφος 1, του εξαιρετικά προοδευτικού Συντάγματος της Ελλάδας του 1975/1986 (το οποίο διαμορφώθηκε με απόλυτα δημοκρατικές διαδικασίες και με ουσιαστικότατη τη συμβολή, όχι μόνο των ωριμότερων μετά τη δικτατορία πολιτικών κομμάτων, αλλά και από τα κάτω, των δυναμικότερων νεολαιίστικων, κοινωνικών και επιστημονικών φορέων και οργανώσεων με δημοκρατικά εκλεγμένες διοικήσεις (Πανεπιστήμια, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών, Ε.Μ.Ε., Ε.Ε.Φ., Ε.Ε.Χ. κ.λπ.) που μέλη τους εναντιώθηκαν ενεργά και αντιστάθηκαν στο ξενοκίνητο δικτατορικό καθεστώς), αναφέρεται ότι:

«Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. Για τη διαφύλαξή του το κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων.»

Στο ίδιο όμως Άρθρο 24 (παράγραφος 1), το Σύνταγμα της Ελλάδας, με την αναθεώρησή του με το Ψήφισμα της 6ης Απριλίου 2001 της Ζ’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων (Βουλή των Ελλήνων 2005), γίνεται (α) η θετική προσθήκη :

εκτός από «υποχρέωση του Κράτους», η προστασία του περιβάλλοντος να αποτελεί και «δικαίωμα του καθενός»,

αλλά και (β):

η απολύτως αρνητική και ατεκμηρίωτη προσθήκη στο ότι το κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα «στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας».

της νεοφιλελεύθερης δηλαδή αρχής της νεοφιλελεύθερης πλέον Ευρώπης.

Ο κάθε νοήμων συνειδητός πολίτης αξιοποιώντας την βιωματική εμπειρία του και την κριτικής του σκέψη μπορεί εύκολα να αντιληφθεί πλέον χωρίς βοήθεια και αναφορές τεκμηρίωσης την απόλυτη αντιφατικότητα της προσθήκης αυτής με το άρθρα 5 (παράγραφος 1) και 106 (παράγραφος 1 και 2) του Συντάγματος:

Άρθρο 5 (παράγραφος 1)

«Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.»

Άρθρο 106 (παράγραφος 1)

«Για την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης και την προστασία του γενικού συμφέροντος το Κράτος προγραμματίζει και συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα στη Χώρα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονομική ανάπτυξη όλων των τομέων της εθνικής οικονομίας.

Λαμβάνει τα επιβαλλόμενα μέτρα για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, από την ατμόσφαιρα και τα υπόγεια ή υποθαλάσσια κοιτάσματα, για την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης και την προαγωγή ιδίως της οικονομίας των ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών.»

Άρθρο 106 (παράγραφος 2)

«Η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας.»

  1. Η διεκδίκηση των κινήτρων, επιδοτήσεων, χρηματοδοτήσεων, επιχορηγήσεων και υπαγωγών στους δικαιούμενους φορείς των σχετικών καταλόγων όλων των προηγούμενων αλλά και του νέου «Αναπτυξιακού Νόμου» του 2016 δημιουργεί οξύτατες αντιπαλότητες μεταξύ των δυνάμει κοινωνικών εταίρων της νέας κοινωνικής επιχειρηματικότητας, τις οποίες θα επιχειρήσουν όπως και στο παρελθόν να διευθετήσουν ή και να μονοπωλήσουν στρατιές «γραφείων συμβούλων» και οι πάντα παρούσες και διαρκώς ανακεφαλαιοποιούμενες, σε βάρος των φορολογουμένων πολιτών και του δημοσίου, συστημικές τράπεζες.

Ποτέ κανείς, καμιά κυβέρνηση και κανένας ερευνητικός φορέας ή σοβαρό και αξιόπιστο πολιτικό κόμμα δεν αποπειράθηκαν να αξιολογήσουν το έργο και τα αποτελέσματα, αλλά και να καταλογίσουν ευθύνες σε όσους χρηματοδοτήθηκαν παχυλά για την «δια βίου εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση κ.λπ.», μέσω τέτοιων γραφείων, των ευνοούμενων «επιστημονικών συνεργατών» τους, αλλά και πάντα συγκεκριμένων ειδικών κυβερνητικών δήθεν Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.

  1.  Από το Τέλος του Πανεπιστημίου (;) ή Το Πανεπιστήμιο στην Εποχή της "Λευκής Βίβλου"¨» (Ρόκος 1997), (που συμπεριλήφθηκε και στα κείμενα «Από τη "Βιώσιμη" ή "Αειφόρο" στην Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη» (Ρόκος 2003)), αλλά και από τα προηγούμενα και επόμενα σχετικά κείμενά μου (http://drokos.webnode.gr/), ξεκινώντας από την προσπάθειά μου διά μέσου των γραμμών κριτικής των ευρωπαϊκών κειμένων «Λευκό Βιβλίο, Ανάπτυξη, Ανταγωνιστικότητα, Απασχόληση. Οι προκλήσεις και η αντιμετώπισή τους για την μετάβαση στον 21ο αιώνα» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1994) και «White Paper on Education and Training. Teaching and Learning. Towards the Learning Society» (European Commission 1995), τα οποία συνέδεαν πολυδιάστατα τα θέματα «εκπαίδευσης» και νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης, απαξίωσαν την δημοκρατική διαδικασία της παιδείας ως μόρφωσης και πολιτισμού ελεύθερων, συνειδητών, πρωτόβουλων και δημιουργικών, ενεργών και κριτικά σκεπτόμενων πολιτών, μετατρέποντάς την σε ταχύρρυθμη ευέλικτη πρακτική κατάρτιση των κάθε φορά απαιτούμενων αναλώσιμων μεσαίων στελεχών των επιχειρήσεων.

 

Αναφορές και άλλη σχετική βιβλιογραφία

Γεροντέλη Α., “Πρωτοβουλίες αλληλέγγυας, συνεργατικής, ανταλλακτικής οικονομίας. Μια εναλλακτική λύση στην πολυδιάστατη κρίση”», στο 7ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο του Ε.Μ.Π. και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π. “Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη στην Ελλάδα στα χρόνια της πολυδιάστατης κρίσης”, 12-15 Σεπτεμβρίου 2013

Γεροντέλη Α., Δολόγλου Α., Δοντά Α., Γιαννακοπούλου Στ., Γαλανού Ε. και Ρόκος Δ., “Συγκρότηση βάσης δεδομένων για τους τοπικούς πολιτισμούς των ορεινών περιοχών της Ελλάδας και την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτησή τους με το φυσικό ορεινό περιβάλλον”, 6ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο του Ε.Μ.Π. και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π. «Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών», ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π., Μέτσοβο, 16-19 Σεπτεμβρίου 2010.

European Commission, “White Paper on Education and Training. Teaching and Learning. Towards the Learning Society”, Luxembourg: OOPEC, 1995.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Λευκό βιβλίο: Ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα, απασχόληση: Οι Προκλήσεις και η Αντιμετώπισή τους για την Μετάβαση στον 21ο Αιώνα», Υπηρεσία Επίσημων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Βρυξέλες, 1994.

Hilary J., “Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων”, Rosa Luxemburg Stiftung, Βρυξέλλες, 2015.

Ηνωμένα Έθνη, “Σύμβαση για το Καθεστώς των Προσφύγων”, Γενεύη, 1951.

Koroneos C. J. and Rokos D., “Sustainable and Integrated Development—A Critical Analysis”, Sustainability, 4: 141-153, 2012. doi:10.3390/su4010141.

Kotsios V., “LISADEMAS. A life satisfaction decision making system for integrated community development planning”. “In the Handbook of Community Well-Being”.   Phillips R. & Wong C. (editors). International Handbook of Quality of Life series. Springer 2017. 

Kotsios V., “Integrated development planning in mountainous areas. The case of Konitsa Greece”. “Mountain Science”. Vol. 13, Issue 1, 2016, pp 169-182

Κώτσιος Β. και Δημοπούλου Ε., “Ολοκληρωμένη διερεύνηση των ζητημάτων ανάπτυξης και περιβάλλοντος σε ορεινές περιοχές. Η περίπτωση του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων”. 7ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό συνέδριο του ΕΜΠ και του ΜΕΚΔΕ του ΕΜΠ. “Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη στην Ελλάδα στα χρόνια της πολυδιάστατης κρίσης”, Μέτσοβο 12-15 Σεπτεμβρίου, 2013.

Μιχαηλίδου Ε. και Ρόκος Δ., “Κριτική Ανάλυση της Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις Ορεινές Περιοχές”, 6ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο του Ε.Μ.Π. και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π. «Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών», ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π., Μέτσοβο, 16-19 Σεπτεμβρίου 2010.

Μιχαηλίδου Ε. και Ρόκος Δ., “Πολιτική Γης για την Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών στους Τομείς της Γεωργίας, Κτηνοτροφίας και Δασοπονίας”, Πρακτικά 3ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στις Ορεινές Περιοχές. Θεωρία και Πράξη», Ε.Μ.Πολυτεχνείο – Δήμος Μετσόβου, 7-10 Ιουνίου 2001, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, Μέτσοβο, Επιστημονική Επιμέλεια Καθ. Δ. Ρόκος, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, σελ. 209-250, 2004.

Παπαδημάτου Α. και Ρόκος Δ., “«Βιώσιμη» και Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στις Ορεινές Περιοχές της Ελλάδας και του Κόσμου”, Πρακτικά 3ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών. Θεωρία και Πράξη», Ε.Μ.Πολυτεχνείο – Δήμος Μετσόβου, 7-10 Ιουνίου 2001, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, Μέτσοβο, Επιστημονική Επιμέλεια Καθ. Δ. Ρόκος, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2004, Αθήνα σελ. 141-171, 2004.

Ρόκος Δ., Κείμενα για την Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη, το Ολοκληρωμένο Αναπτυξιακό Κτηματολόγιο, την Πολιτική Γης, την Γεωπολιτική, τις Ολοκληρωμένες Αποδόσεις της Φυσικής και Κοινωνικοοικονομικής Πραγματικότητας, τους Ολοκληρωμένους Αναδασμούς , την Παιδεία, την Έρευνα και την Τεχνολογία κ.λπ., http://drokos.webnode.gr/

Ρόκος Δ., “To whom it may concern: Πηγαίνοντας "ισοτίμως" προς τον Ιούνιο του 2015”, 2015.

Ρόκος Δ., “Μια απόπειρα να απαντηθούν με αξιοπιστία πέντε θεμελιώδη ερωτήματα για την Ανάπτυξη”, Εκδήλωση Περιοδικού ‘Αρδην’, Αθήνα, 9 Απριλίου 2014.

Ρόκος Δ., “Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στην Ελλάδα στα χρόνια της πολυδιάστατης κρίσης. Αίτια, Ευθύνες, Προτάσεις, Μέτρα, Δράσεις και Προοπτικές”, Εναρκτήρια Ομιλία στο ομότιτλο 7ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο του Ε.Μ.Π και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε του Ε.Μ.Π, ΜΕ.Κ.Δ.Ε του Ε.Μ.Π, Μέτσοβο, 12 έως 15 Σεπτεμβρίου 2013

Ρόκος Δ., “Μπορούν να υπάρξουν βιώσιμα μοντέλα ανάπτυξης στις ορεινές περιοχές στον αστερισμό της "βιώσιμης" ανάπτυξης; Η θεωρία και η πράξη της Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης”, Προσκεκληµένη εισήγηση, “Ελληνογερµανικό Αναπτυξιακό Συνέδριο” του Ιδρύµατος Μεσογειακών Μελετών και του Ιδρύµατος Fridrich Ebert, Ιωάννινα 14-15 Ιουνίου 2013.

Ρόκος Δ., “Η ολική πλανητική κρίση, η ελληνική εμπειρία και η ανάγκη για ριζική ανατροπή των κυρίαρχων "αναπτυξιακών" στερεοτύπων”, Ουτοπία, τ. 96, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2011, σελ. 183-200  και Τετράδια, τ. 61, Χειμώνας-Άνοιξη 2012, σελ. 117-134, 2012.

Ρόκος Δ., “Παιδεία, Έρευνα, Τεχνολογία. Από το Χτες στο Αύριο”, Εναρκτήρια Ομιλία στο 5ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο του Ε.Μ.Π. και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π. «Παιδεία, Έρευνα, Τεχνολογία. Από το Χτες στο Αύριο», Μέτσοβο, 27-30 Σεπτεμβρίου 2007, Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα, 2011.

Ρόκος Δ., “Φύση και Πολιτισμός. Θεμέλια, Συλλογικές Πρωτοβουλίες και Δράσεις για μια Ανάπτυξη που αξίζει να ζήσουμε”, Ημερίδα με θέμα: «Τα άφθαρτα νερά και η προβληματική της ανάπτυξης», 4 Ιουνίου 2011, Διεθνές Κέντρο Συγγραφέων και Μεταφραστών Ρόδου, 2011.

Ρόκος Δ., "Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών στα χρόνια της "κρίσης"" 6ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο του Ε.Μ.Π. και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π. «Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών», ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π., Μέτσοβο, 16-19 Σεπτεμβρίου 2010.

Ρόκος Δ., “Δημόσιο Πανεπιστήμιο. Το τελευταίο οχυρό αντίστασης της κριτικής σκέψης”, Ουτοπία, Τ.92, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2010.

Ρόκος Δ., “Το δημόσιο Πανεπιστήμιο στα χρόνια της ασυδοσίας των αγορών. Αντιστάσεις και Κερκόπορτες”, Πρακτικά 4ου Επιστημονικού Συνεδρίου Ιστορίας της Εκπαίδευσης "Ιστορία της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης", Πάτρα 6-8.10.2006, (Μπουζάκης Σ. επιμ.), Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2008.

Ρόκος Δ., "Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου. Προβλήματα, Δυνατότητες και Περιορισμοί", στο 4ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο του Ε.Μ.Π. και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π. «Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου», Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, 23-26 Σεπτεμβρίου 2004. Επιστημονική Επιμέλεια Καθ. Δ. Ρόκος, Εκδοτικός Οίκος Α.Α Λιβάνη, Αθήνα, 2007.

Ρόκος Δ., “Τα πανεπιστήμια αντιστέκονται στην εμπορευματοποίηση της παιδείας ως θεμελειακού θεσμού μόρφωσης και πολιτισμού”, Ουτοπία, Τ. 69, Μάρτιος – Απρίλος 2006.

Ρόκος Δ., “Περιβάλλον και Ανάπτυξη. Διαλεκτικές σχέσεις και διεπιστημονικές προσεγγίσεις”, Συλλογικός τόμος. Εισαγωγή-επιμέλεια Δ. Ρόκος. Εναλλακτικές εκδόσεις, σελ. 255, Αθήνα, 2005.

Ρόκος Δ., “Νόμος Πλαίσιο 1268/82. Πριν, Κατά και Μετά Είκοσι Έτη”, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2003.

Ρόκος Δ., “Από τη "Βιώσιμη" ή "Αειφόρο" στην Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη”, Εκδ. Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα, 2003.

Ρόκος Δ., “Το Τέλος του Πανεπιστημίου (;) ή Το Πανεπιστήμιο στην Εποχή της "Λευκής Βίβλου"”, Ουτοπία, τ. 24, σελ. 107-127, Αθήνα, 1997 και στο Ρόκος Δ., “Από τη "Βιώσιμη" ή "Αειφόρο" στην Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη”, Εκδ. Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα, 2003.

Ρόκος, Δ., “Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στις ορεινές περιοχές. Θεωρία και πράξη”, Πρακτικά 3ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών. Θεωρία και Πράξη», Ε.Μ.Πολυτεχνείο – Δήμος Μετσόβου, 7-10 Ιουνίου 2001, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, Μέτσοβο, Επιστημονική Επιμέλεια Καθ. Δ. Ρόκος, Εναλλακτικές Εκδόσεις, σελ. 79-140, Αθήνα, 2004.

Ρόκος Δ., “Αλλαγή στην Παιδεία. Παιδεία για την Αλλαγή”, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1981.

Ρόκος Δ., “Κτηματολόγιο και Αναδασμός, Πολιτική Γης. Κείμενα έρευνας και διδασκαλίας”, Εκδόσεις Ν. Μαυρομμάτης και Σια ΕΠΕ, 1979, Αθήνα.

Σμπώκος Γ., “Η επινόηση της αειφορίας”, Εκδόσεις Οκτώ, Αθήνα, 2015.

United Nations Development Programme, "Human Development Report 2003. Millennium Development Goals: A compact among nations to end human poverty", Oxford University Press, Oxford, 2003.

United Nations Development Programme, "Human Development Report 2002. Deepening Democracy in a Fragmented World ", Oxford University Press, Oxford, 2002.

United Nations Development Programme, "Human Development Report 2001. Making New Technologies Work for Human Development", Oxford University Press, Oxford, 2001.

United Nations Development Programme, "Human Development Report 1999. Globalization with a Human Face", Oxford University Press, Oxford, 1999.

 

Εκπαίδευση της πρωτοπορίας και πρωτοπορία στην εκπαίδευση

Πέρασαν κιόλας πέντε χρόνια από τη λειτουργία της 2ης κατεύθυνσης του ΔΠΜΣ «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» του ΕΜΠ στο Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕΚΔΕ) στο Μέτσοβο. Ο χρόνος είναι αρκετός για τον απολογισμό μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας, η οποία είναι μοναδική στην Ελλάδα, ίσως και στον υπόλοιπο κόσμο. Δεδομένου ότι συμμετείχα από την αρχή στην ιδιαίτερη αυτή διαδικασία, ως διδάσκων ενός μαθήματος, θεωρώ χρήσιμο να μοιραστώ τις προσωπικές μου εμπειρίες μου και να εκθέσω ορισμένες απόψεις για τη λειτουργία της.


    Τα κύρια χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν το συγκεκριμένο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στο Μέτσοβο είναι:
- Οι φοιτητές ζουν, δρουν και σπουδάζουν στις εγκαταστάσεις του ΜΕΚΔΕ, ενώ ο εκάστοτε διδάσκων μετακινείται στο ίδιο χώρο και συνήθως συμβιώνει με τους φοιτητές.
- Η εκπαιδευτική διαδικασία κάθε μαθήματος διαρκεί ένα μικρό χρονικό διάστημα (1-2 εβδομάδες), μέσα στο οποίο θα πρέπει να ολοκληρωθεί ένα εξαμηνιαίο μάθημα.
- Οι φοιτητές προέρχονται από πολλούς και διαφορετικούς κλάδους των θετικών αλλά και των κοινωνικών επιστημών (το σημείο αυτό αφορά και τις δύο κατευθύνσεις του ΔΠΜΣ)
- Οι φοιτητές βιώνουν το αντικείμενό τους (περιβάλλον και ανάπτυξη ορεινών περιοχών) αφού ζουν σε αυτό, ενώ μεγάλο μέρος της εκπαίδευσης τους γίνεται με τη μελέτη των πραγματικών προβλημάτων των γειτονικών ορεινών περιοχών και κοινωνιών.
    Η εμπειρία μου στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, έδειξε ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά δρουν αθροιστικά, συμβάλλοντας στον κύριο στόχο του ΔΠΜΣ, ο οποίος είναι η σύνθεση των επί μέρους επιστημονικών ειδικοτήτων για την επίλυση των σύγχρονων πολύπλοκών τεχνολογικών προβλημάτων. Συγκεκριμένα:
- Η συμβίωση των περισσοτέρων φοιτητών στους χώρους του ΜΕΚΔΕ έχει ως αποτέλεσμα την ισχυρή, μεταξύ τους, συνεργασία. Η συνεργασία είναι πολύ ευρύτερη και ποιοτικότερη από ότι στα συμβατικά μεταπτυχιακά, αφού επεκτείνεται σε χώρους εκτός των αιθουσών και σε χρόνους εκτός των μαθημάτων. Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό να βλέπεις ομάδες φοιτητών να συνεργάζονται, μέχρι αργά το βράδυ, στη βιβλιοθήκη, στις αίθουσες υπολογιστών ακόμη και στην κουζίνα του ΜΕΚΔΕ, ώστε να ολοκληρώσουν έγκαιρα τις εργασίες τους και τις όποιες υποχρεώσεις τους.
- Η προέλευση των φοιτητών από διαφορετικές επιστημονικές ειδικότητες σε συνδυασμό με τον «κοινοβιακό» τρόπο ζωής ενισχύει σημαντικά την διεπιστημονική τους αντίληψη μέσα από την καθημερινή συζήτηση για ένα πλήθος επιστημονικών ζητημάτων, πολλά από τα οποία είναι εκτός του αντικειμένου του μεταπτυχιακού. Ο γεωπόνος δίνει συμβουλές για την ανάπτυξη φυτών σε γλάστρα, ο ηλεκτρολόγος μηχανικός επιδιορθώνει την πρίζα που δεν λειτουργεί, ο περιβαλλοντολόγος υλοποιεί σύστημα κομποστοποίησης αποβλήτων, ενώ ο πολιτικός επιστήμονας προσπαθεί να εξηγήσει, σε «τεχνοκράτες» πολιτικούς μηχανικούς, τα μυστικά της διαβούλευσης για την αποδοχή των τεχνικών έργων από τις τοπικές κοινωνίες.
- Η παραμονή του «δασκάλου» στους χώρους του ΜΕΚΔΕ συμβάλλει σημαντικά στην αλληλεπίδραση διδάσκοντα και διδασκομένων. Το μάθημα συνεχίζεται και εκτός των αιθουσών μόνο που πολλές φορές οι ρόλοι αντιστρέφονται, αφού ο «δάσκαλος» έχει πολλά να μάθει από νέους επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, σε χαλαρές συζητήσεις την ώρα του φαγητού, του καφέ ή του περιπάτου. Ο βαθμός αλληλεπίδρασης είναι διαφορετικός σε κάθε περίπτωση, αφού εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία (κυρίως) του διδάσκοντα και (δευτερευόντως) των διδασκομένων.
- Η ολοκλήρωση ενός εξαμηνιαίου μαθήματος σε συμπιεσμένο χρόνο, με πολλές διδακτικές ώρες κάθε ημέρα, σε τόσο «ανομοιογενές», για τα δεδομένα του ΕΜΠ, κοινό, εξαναγκάζει το διδάσκοντα να κάνει το μάθημα περισσότερο (α) ελκυστικό ώστε να μην κουράσει τους φοιτητές, (β) ολοκληρωμένο ώστε να «αγγίξει» τις διάφορες ειδικότητες και (γ) πρακτικό ώστε να προκαλέσει το ενδιαφέρον και των πιο μακρινών, στο αντικείμενο, ειδικοτήτων.
- Τα πραγματικά προβλήματα των γειτονικών ορεινών περιοχών τα οποία τίθενται προς μελέτη στους φοιτητές απαιτούν από τη φύση τους διεπιστημονική προσέγγιση και τη συνεργασία πολλών ειδικοτήτων. Ακόμη οι φοιτητές έχουν την ευκαιρία να βιώσουν τα προβλήματα μέσα από επισκέψεις στο χώρο όπου αυτά εκδηλώνονται και άμεσες συζητήσεις με τους κατοίκους που τα βιώνουν στην καθημερινότητά τους.
    Τα τελευταία 25 χρόνια διδάσκω στο ΕΜΠ από διάφορες θέσεις μια σειρά από προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα στα αντικείμενα της Υδρολογίας, της Διαχείρισης Υδατικών Πόρων και της Υδροπληροφορικής. Τα μαθήματα που συνδιδάσκω στο ΔΠΜΣ Περιβάλλον και Ανάπτυξη (Υδατικό Περιβάλλον και η παραλλαγή του για τις ορεινές περιοχές στο Μέτσοβο) είναι τα πιο προσφιλή σε μένα για τους λόγους που παρουσιάζονται στη συνέχεια:
- Σε ένα μάθημα παρουσιάζεται το σύνολο των (σχετικών με το νερό) αντικειμένων, τα οποία διδάσκονται σε μια σειρά από προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα του ΕΜΠ. Έτσι οι φοιτητές έρχονται σε επαφή με θέματα που σχετίζονται με την υδρολογία, τη στατιστική, τη μετεωρολογία, την κλιματολογία, τη διαχείριση υδατικών πόρων, τα υδραυλικά έργα, τις φυσικές καταστροφές (πλημμύρες-ξηρασίες), την υδροηλεκτρική ενέργεια καθώς και την οικολογία και την ποιότητα νερού (αντικείμενα που διδάσκει ο συνάδελφος Δ. Μαμάης).
- Όλα τα παραπάνω αντικείμενα θα πρέπει να διδάσκονται έτσι ώστε να ενδιαφέρουν εκείνους τους φοιτητές που τα έχουν (σε μικρό ή μεγάλο βαθμό) διδαχτεί στις προπτυχιακές τους σπουδές και να μην φέρνουν σε απόγνωση τους φοιτητές που δεν έχουν ακούσει καν τους τίτλους ορισμένων από τα αντικείμενα. Ακόμη το τελικό αποτέλεσμα δεν θα πρέπει να υπολείπεται του υψηλού επιστημονικού περιεχομένου που χαρακτηρίζει τα προγράμματα σπουδών του ΕΜΠ. Για το σκοπό αυτό οι βασικές αρχές κάθε επιστημονικού πεδίου διδάσκονται με την χρήση παραδειγμάτων από την καθημερινή ζωή και την παρουσίαση εφαρμογών και τεχνικών έργων, που την αναβαθμίζουν.
- Η πρόκληση του να παρουσιάσεις με επιτυχία εξειδικευμένα τεχνικά αντικείμενα σε επιστήμονες μη σχετικών ειδικοτήτων ιδιαίτερα σε αυτούς των κοινωνικών επιστημών. Αν και η διδασκαλία μου στη σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ απευθυνόταν σε φοιτητές με υψηλό τεχνολογικό υπόβαθρο πάντοτε με καθόριζε η σκέψη ότι «αν δεν μπορείς να το εξηγήσεις στη γιαγιά σου, δεν το ξέρεις». Η προσπάθειά μου να εκλαϊκεύσω δύσκολες έννοιες, χωρίς όμως αυτές να χάσουν το επιστημονικό τους υπόβαθρο, μέσα από την επινόηση παραδειγμάτων, σχημάτων ή αναλόγων από την καθημερινότητα, με έχει βοηθήσει να κατανοήσω πολύ καλύτερα την επιστήμη μου αλλά και να πλησιάσω τη σκέψη, την ψυχοσύνθεση και τη φιλοσοφία του κοινού στο οποίο προσπαθώ κάθε φορά να μεταφέρω τη συγκεκριμένη γνώση.
- Η πολυτέλεια του να μαθαίνεις από τους φοιτητές σου. Δυστυχώς στα συμβατικά μαθήματα στο ΕΜΠ (ειδικότερα στα προπτυχιακά) ελάχιστά πράγματα πια μπορούν να με μάθουν οι φοιτητές μου, ακόμη και εκείνοι που έχουν πολύ υψηλότερη νοημοσύνη από μένα. Η πολυετής εμπειρία και η εξειδίκευση μου στο αντικείμενο σε συνδυασμό με την απειρία του νεαρού κοινού στην Υδρολογία κάνει και τις πιο απρόσμενες ερωτήσεις και θέσεις, απλή ρουτίνα. Αντίθετα στο συγκεκριμένο μεταπτυχιακό έχω την ευκαιρία να μάθω νέα πράγματα σε θέματα που είναι περιφερειακά στα αντικείμενα που διδάσκω. Έτσι δεν χάνω την ευκαιρία να επεκτείνω τις γνώσεις μου (αλλά και των άλλων φοιτητών), μέσα από εργασίες και συζητήσεις, εκμεταλλευόμενος το βιολόγο, το γεωπόνο, τον κοινωνιολόγο, τον αρχιτέκτονα και τον οικονομολόγο που βρέθηκαν σε αυτή τη διεπιστημονική συνάθροιση.
- Η συμπύκνωση του χρόνου. Το μάθημά μας διαρκεί δύο εβδομάδες οι οποίες απέχουν μεταξύ τους περίπου δύο μήνες. Την πρώτη εβδομάδα παρουσιάζεται η ποσοτική διάσταση του υδατικού περιβάλλοντος (5 ημέρες), ενώ τη δεύτερη εβδομάδα παρουσιάζεται η ποιοτική διάσταση (3 ημέρες), την τέταρτη ημέρα γίνεται μια μικρή ημερίδα με παρουσίαση εργασιών (έχουν ανατεθεί από την πρώτη εβδομάδα), ενώ την τελευταία ημέρα πραγματοποιείται εκπαιδευτική εκδρομή στο κοντινό υδροσύστημα Αώου. Όσο και να φαίνεται παράξενο η διαδικασία αυτή υπερέχει κατά πολύ από τη συμβατική (η οποία γίνεται στην 1η κατεύθυνση) στα παρακάτω σημεία: (α) οι ώρες διδασκαλίας, οι οποίες εύκολα μπορούν να φτάσουν τις 40 (5 διδακτικές ώρες την ημέρα) περισσότερες από τις 39 (3 ώρες *13 εβδομάδες) που γίνονται στην πρώτη κατεύθυνση, (β) η πραγματοποίηση της εσωτερικής ημερίδας στις υψηλού επιπέδου εγκαταστάσεις του ΜΕΚΔΕ (με την ευκαιρία πρέπει να αναφέρω ότι οι εγκαταστάσεις είναι από τις αρτιότερες που έχει το ΕΜΠ), με μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων γύρω από το νερό και (γ) η δυνατότητα εύκολης και σύντομης επίσκεψης σε ένα υδροσύστημα (λίμνη και ΥΗΣ Αώου) το οποίο έχει πραγματικά μοναδικά χαρακτηριστικά. Πληροφοριακά, η τεχνητή λίμνη σχηματίζεται από επτά φράγματα, είναι η υψηλότερη της χώρας, η μοναδική όπου αντλούνται ύδατα για την αποστράγγιση παρακείμενου οροπεδίου και προστίθενται στην υδροηλεκτρική παραγωγή, και η μόνη εκτροπή υδάτων που θα πήγαιναν σε άλλη χώρα (Αλβανία). Ο ΥΗΣ λειτουργεί με τη μεγαλύτερη υδατόπτωση της χώρας, είναι ο πιο υπόγειος σταθμός και η πρόσβαση γίνεται μέσα από σήραγγα μήκους 2 km. Πραγματικά λυπάμαι που η απόσταση από την Αθήνα δεν επιτρέπει τη διοργάνωση εκδρομών στο συγκεκριμένο υδροσύστημα και για τους υπόλοιπους φοιτητές του ΕΜΠ.
    Ολοκληρώνοντας τη σύντομη αυτή παρουσίαση θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ στο προσωπικό υποστήριξης του ΜΕΚΔΕ, τους διδάσκοντες και τους συντονιστές. Το προσωπικό ουσιαστικά δεν έχει ωράριο, δεδομένου ότι υποστηρίζει σε σχεδόν 24ωρή βάση καθηγητές, φοιτητές και κτιριακές εγκαταστάσεις, ενώ η προσωπική επαφή, εκ των πραγμάτων κυριαρχεί της τυπικής επαγγελματικής συνεργασίας. Οι συμμετέχοντες καθηγητές θυσιάζουν χρόνο και χρήμα για να διδάξουν μακριά από το χώρο εργασίας τους, ενώ οι συντονιστές αγωνίζονται απεγνωσμένα για να λειτουργήσουν αυτό το πειραματικό αλλά πρωτοποριακό εκπαιδευτικό εγχείρημα και να εξασφαλίσουν πόρους. Από την άλλη πλευρά η ιδιαιτερότητα της διαδικασίας και η δύσκολη οικονομική συγκυρία έχει προκαλέσει σκέψεις σε κάποιους συναδέλφους (ειδικά αυτούς που δεν έχουν καμία εμπλοκή) για τη σκοπιμότητα του εγχειρήματος. Ακόμη, η απλοποιημένη αλλά και ολοκληρωμένη αντίληψη του γνωστικού αντικειμένου που θα πρέπει να μεταδοθεί στους «ετερόκλητους» και «μη μηχανικούς» φοιτητές ξενίζει πολλούς συναδέλφους, οι οποίοι είναι εξοικειωμένοι με την επιστημονική εξειδίκευση της εποχής μας και όχι με την διεπιστημονική προσέγγιση που κατείχαν όλοι σχεδόν οι αρχαίοι φιλόσοφοι και οι περισσότεροι επιστήμονες της Αναγέννησης. Θεωρώντας ότι δεν θα πρέπει η επιστημονική εξειδίκευση να οδηγεί στην πνευματική μονομέρεια βλέπω με σεβασμό κάθε προσπάθεια που σκοπό έχει να προσεγγίσει τα σύγχρονα προβλήματα από πολλές οπτικές γωνίες. Για παράδειγμα σήμερα η μελέτη, κατασκευή και λειτουργία τεχνικών έργων και συστημάτων που ουσιαστικά αποτελούν τα κύρια αντικείμενα απασχόλησης των αποφοίτων μας, θα πρέπει να επικουρούνται από τις επιστήμες της περιβαλλοντικής οικονομίας, της φιλοσοφίας, της κοινωνιολογίας, της νομικής ακόμη και της ιστορίας.
    Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ στο θέμα των πόρων. Λογικά το μεταπτυχιακό αυτό θα πρέπει να έχει το μεγαλύτερο ανηγμένο κόστος ανά φοιτητή στο ΕΜΠ, δεδομένων του κόστους λειτουργίας και συντήρησης των εγκαταστάσεων σε ένα δύσκολο φυσικό περιβάλλον, της μετακίνησης των καθηγητών σε αυτή την απομεμακρυσμένη περιοχή της Ελλάδας και του μικρού αριθμού των φοιτητών. Οι συντονιστές κάνουν ότι μπορούν για να μειώσουν τα έξοδα χωρίς να αναζητηθούν άλλες «εμπορευματικές» λύσεις, όπως τα δίδακτρα φοίτησης ή η επί πληρωμή παραχώρηση της χρήσης των εγκαταστάσεων (που σε μεγάλο βαθμό θα κατέστρεφαν το ιδεολογικό πλαίσιο του εγχειρήματος).
Είναι δεδομένο ότι το ΕΜΠ αποτελεί το κορυφαίο τεχνολογικό ίδρυμα και εκπαιδεύει την πρωτοπορία της ελληνικής νεολαίας. Αξίζει το ΕΜΠ να διατηρεί αυτό το πρωτοποριακό εκπαιδευτικό εγχείρημα ή θα πρέπει να συμβιβαστεί με την εποχή της οικονομικής κρίσης και της πνευματικής ισοπέδωσης; H απάντηση δεν μπορεί να δοθεί από τους συμμετέχοντες, αλλά προσωπικά καλώ όλα τα μέλη της Πολυτεχνειακής κοινότητας να συμμετάσχουν σε κάποια από τις δραστηριότητες του ΜΕΚΔΕ (μαθήματα, συνέδρια, ημερίδες, εκπαιδευτικές επισκέψεις). Είμαι βέβαιος ότι όλοι θα συμφωνήσουν ότι η εκπαίδευση της πρωτοπορίας έχει ως προαπαιτούμενο την πρωτοπορία στην εκπαίδευση.

Ορεινές Περιοχές και Κρίση

"Οι Ορεινές Περιοχές στην μέγγενη της κρίσης: Που μπορεί να στηριχτεί μία αναγεννητική πορεία;"

Ομιλία στο 7o Διεπιστημονικό – Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο
του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε του Ε.Μ.Π.
«Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στην Ελλάδα στα χρόνια της Πολυδιάστατης Κρίσης»
Αιτίες, Ευθύνες, Προτάσεις, Μέτρα, Δράσεις και Προοπτικές
12-15/9/2013

"Οι Ορεινές Περιοχές στην μέγγενη της κρίσης: Που μπορεί να στηριχτεί μία αναγεννητική πορεία;"

Ομιλία στο 7o Διεπιστημονικό – Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο
του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε του Ε.Μ.Π.
«Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στην Ελλάδα στα χρόνια της Πολυδιάστατης Κρίσης»
Αιτίες, Ευθύνες, Προτάσεις, Μέτρα, Δράσεις και Προοπτικές
12-15/9/2013

    Στόχος της ομιλίας αυτής είναι να εστιάσουμε τη συζήτηση για την έξοδο από την κρίση στις ορεινές περιοχές, στο 70% της ελληνικής επικράτειας, αλλά και σε αυτό που ονομάζουμε «δεύτερη Ελλάδα». Στον τόπο καταγωγής πολλών από εμάς που ναι μεν φύγαμε αλλά δεν ξεχάσαμε τα βουνά μας και που σήμερα διοχετεύουμε ένα σημαντικό κομμάτι της επιστημονικής μας δράσης στο να μπορέσει να ξαναγεννηθεί η ζωή στις ορεινές περιοχές.
    Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ορεινές περιοχές υποφέρουν στην χώρα μας από μια διπλή θηλιά. Υπάρχουν τα χρόνια αναπτυξιακά προβλήματα και υπάρχουν και τα πρόσθετα προβλήματα που επισωρεύει μια κρίση αδυσώπητη, μια κρίση που αίρει πολλά από αυτά που θεωρούσαμε ως δεδομένα της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Αυτή είναι μια δεύτερη θηλιά, που σφίγγει ασφυκτικά τις ορεινές περιοχές. Ας μιλήσουμε κατ' αρχήν για τα μόνιμα, διαρθρωτικά προβλήματα. Η περιφέρεια της Ηπείρου, η φτωχότερη περιφέρεια της χώρας είναι και η ορεινότερη περιφέρεια της χώρας. Ή, για παράδειγμα, ο νομός Ευρυτανίας, όταν ακόμα η διοικητική διάρθρωση της χώρας ήταν σε νομούς, είχε 25% χαμηλότερο ΑΕΠ από το μέσο όρο της Ελλάδας. Η γενίκευση των παραδειγμάτων αυτών οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση να θεωρήσει, σε με μια αναθεωρημένη οδηγία της το 1981, ότι όλες οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας είναι μειονεκτικές περιοχές. Όλα αυτά πιστοποιούν απλά αυτό που γνωρίζει καλά ο πληθυσμός που ζει στις ορεινές περιοχές. Η ορεινή Ελλάδα, βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα, ξεχασμένη, με πολύ μεγάλα προβλήματα.
    Ένα πρώτο ερώτημα που ανακύπτει είναι αν αυτό αποτελεί ελληνική ιδιορρυθμία, αν αυτό είναι απλά ελληνικό φαινόμενο. Κάθε άλλο. Σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο, οι ορεινές περιοχές βρίσκονται σε δύσκολη θέση. Πάνω από το 60% του αγροτικού πληθυσμού των Άνδεων ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Σύμφωνα με στοιχεία του Ο.Η.Ε., ένας στους τρεις κατοίκους των ορεινών περιοχών σε όλο τον κόσμο βρίσκεται σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Πεινάει. Άρα, δεν πρόκειται για ελληνική ιδιομορφία, οι ορεινές περιοχές βρίσκονται σε μειονεκτική θέση σε ολόκληρο τον κόσμο. Επιστρέφουμε, λοιπόν, στην Ελλάδα, για να δούμε τι καινούργιο κακό φέρνει η κρίση. Οι ορεινές περιοχές συντηρήθηκαν τα τελευταία είκοσι - τριάντα χρόνια, όταν στα ορεινά εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα μιας αναγεννητικής πορείας, από το περίσσευμα, από τα ψίχουλα του κράτους Πρόνοιας που λοξοδρομούσαν προς τα βουνά. Τώρα, που αυτά έγιναν πολύ λίγα ή εξαφανίστηκαν τελείως, κόπηκαν και αυτές, οι ελάχιστες επιδοτήσεις προς τις ορεινές περιοχές. Ένα δεύτερο, βαρύ πλήγμα, είναι το γεγονός ότι η «εκπαιδευτική μεταρρύθμιση» ξεκίνησε κλείνοντας σχολεία στις ορεινές περιοχές. Δεν μπορούν να καταλάβουν τι ζημιά κάνουν... Ολόκληρη η περιοχή του Ζαγορίου δεν έχει ούτε ένα Γυμνάσιο και Λύκειο. Πώς μπορείς να ελπίζεις ότι υπάρχουν προοπτικές ανάπτυξης μιας περιοχής, όταν διώχνεις τη νέα γενιά από τον τόπο της για να βρει σχολείο;...
    Ίσως, η πιο σημαντική επίπτωση της κρίσης στις ορεινές περιοχές είναι το ενεργειακό πρόβλημα. Σε μία πρόσφατη διδακτορική διατριβή του Ε.Μ.Π. (ΜΕ.Κ.Δ.Ε) υπολογίστηκε ποσοτικά η επίδραση του υψομέτρου στις ενεργειακές ανάγκες των ορεινών περιοχών. Κατά προσέγγιση, η περιοχή του Μετσόβου έχει δυόμισι φορές περισσότερες ενεργειακές ανάγκες από τα Γιάννενα και τέσσερις φορές περισσότερες ενεργειακές ανάγκες από την Κέρκυρα. Βεβαίως, οι ενεργειακές ανάγκες δεν προσδιορίζονται μόνο από το κλίμα μιας περιοχής αλλά και από τα στάνταρτ της ποιότητας ζωής που κάθε εποχή έχει. Βεβαίως, οι προγονοί μας ζούσαν με μικρότερη κάλυψη των ενεργειακών αναγκών αλλά «η εποχή της βελέντζας» δεν μπορεί να επανέλθει, θα ήταν μια ανυπόφορη οπισθοδρόμηση. Επίσης, η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών με φθηνό και οικονομικό τρόπο είναι η υπ' αριθμόν ένα προϋπόθεση για μια οποιαδήποτε αναπτυξιακή πορεία. Πάρτε το πιο απλό παράδειγμα. Τι σας έρχεται στο μυαλό για τις ορεινές περιοχές, ποιος είναι ο πιο εύκολος δρόμος ανάπτυξης; Θα πείτε, ίσως, ο τουρισμός. Όμως, σε έπιανε η ψυχή σου όταν έβλεπες στο Ζαγόρι, την τελευταία ορεινή περιοχή με την οποία ασχοληθήκαμε συστηματικά πέρυσι, ξενώνες εξαιρετικής αισθητικής (και τεραστίων επενδύσεων) να σε «διώχνουν» από το κρύο που αισθανόσουν. Δεν τολμά κανένας να βάλει μπροστά τα συστήματα θέρμανσης. Που θέλω να καταλήξω: στην εποχή της κρίσης, και για να μπορέσουν να καλύψουν την μεγάλη τρύπα του χρέους, διπλασίασαν την τιμή του πετρελαίου. Αυτό, σε συνδυασμό με την αναποτελεσματική και άδικη επιδοματική πολιτική, όξυνε το πρόβλημα. Υπολογίσαμε ότι μόνο το 10% αυτού του διπλασιασμού η εισοδηματική πολιτική μπορεί να αντιμετωπίσει. Αυτό αποτελεί ένα συντριπτικό πλήγμα για τις ορεινές περιοχές. Με διπλάσια την τιμή του πετρελαίου θέρμανσης, μπορεί οι ορεινές περιοχές να υποστούν το πέμπτο και ίσως θανατηφόρο πλήγμα μετά τον πόλεμο, τον εμφύλιο, την μετανάστευση και την αστυφιλία.
    Πριν δούμε προς τα πού θα πρέπει να κινηθούμε, αναζητώντας τη διέξοδο, θα πρέπει, κατά την γνώμη μου, να αποφύγουμε ένα λάθος που γίνεται πάρα πολύ συχνά. Πολύς κόσμος θεωρεί την περίοδο πριν την κρίση μία «κανονική» περίοδο, την οποία η κρίση ανατρέπει, βάζοντας νέους κανόνες στο παιχνίδι. Δεν ισχύει αυτό. Η κρίση είναι παροξυσμική εκδήλωση προβλημάτων, που υπάρχουν και αναπτύσσονται μέσα στην καρδιά του συστήματος καθ' όλη την «κανονική» περίοδο. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα στις ορεινές περιοχές. Ισχυρίζομαι ότι η κανονική περίοδος στις ορεινές περιοχές και η φάση της κρίσης έχουν την ίδια βάση, όσον αφορά τις αιτίες των προβλημάτων. Ποια είναι η βάση αυτή; Η βάση αυτή είναι ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλιστικού συστήματος. Ο καπιταλισμός δεν αναπτύσσεται ισόρροπα, είναι στην φύση του να πετάει τον αδύνατο έξω. Τρέφεται από την θυσία του αδύνατου, φτιάχνει ισχυρούς πόλους ανάπτυξης. Πολλές φορές, η αποκλίνουσα πορεία ξεκινάει με ομαλό τρόπο και στην συνέχεια γίνεται εξαιρετικά δυναμική. Δεν θα ξεχάσω ένα παράδειγμα, που μου έχει μείνει σαν εικόνα στο μυαλό. Κάποτε βρέθηκα στην δυτική ακτή της Αμερικής, στο San Diego. Το το San Diego είναι στα σύνορα. Είναι μια εξαιρετικά πλούσια περιοχή. Δίπλα, ακριβώς, στο Μεξικό είναι η περίφημη Tijuana, «the land of broken dreams» που λέει και το τραγούδι, η Tijuana, η χώρα των τσακισμένων ονείρων. Δίπλα – δίπλα. Υπάρχει μια γραμμή, ένα σύνορο, τίποτε άλλο, που τις χωρίζει. Θέλησα να περάσω απέναντι. Ήταν τρομακτικό. Ακριβώς στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, διασχίζοντας μία γραμμή, προχωράς και μέσα σε λίγα μέτρα αρχίζει να «μυρίζει» η φτώχεια, η απαξίωση του ανθρώπινου είδους, η τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτός ο "νόμος" που σε δύο διπλανές περιοχές προκαλεί αβυσσαλέες διαφορές στις προοπτικές ανάπτυξης, είναι αυτός που προκαλεί την υστέρηση στις ορεινές περιοχές, αλλά και σε άλλες μεγάλες περιοχές του πλανήτη. Αυτό που αρχικά εμφανίστηκε στις ορεινές περιοχές ως ένα συγκριτικό μειονέκτημα στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα (οι ορεινές περιοχές δεν είχαν πολύ εύφορη γη, είχαν το πρόβλημα της απομόνωσης, βρέθηκαν μακριά από τους τόπους κατανάλωσης) διευρύνθηκε και βάθυνε από τον ανταγωνισμό και μετατράπηκε σε θανατηφόρο μακροχρόνια ασθένεια. Από αυτό υποφέρουν οι ορεινές περιοχές. Δεν έχουμε να κάνουμε, δηλαδή, με μια συγκυρία πραγμάτων που ώθησαν τις ορεινές περιοχές της Ελλάδας στο περιθώριο, αλλά με μια συστηματική παθογένεια του συστήματος, το οποίο πετάει συστηματικά τον αδύνατο στο περιθώριο, ωθεί τεράστιες περιοχές του πλανήτη στην υπανάπτυξη.
    Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε τι κάνουμε; Το πρώτο πράγμα που πρέπει, κατά τη γνώμη μου να κάνουμε, είναι να προσπαθήσουμε να αναζητήσουμε λύσεις έξω από τις «παραδοσιακές συντεταγμένες», μέσα στις οποίες είχαμε μάθει μέχρι τώρα να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα. Αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουμε μια κρίσιμη κατάσταση στην χώρα μας, για την διέξοδο μπορεί κανείς να έχει πολλές ιδέες. Μπορούμε, όμως, να συμφωνήσουμε, ως κοινωνία, σε ένα βασικό; ότι η πολιτική, η οποία επί τρία χρόνια εφαρμόζεται πέταξε 1,5 εκατομμύριο κόσμο στο περιθώριο της παραγωγής, αλλά και της ίδιας της ζωής, είναι μη αποτελεσματική ακόμα και για τους στόχους που αυτή η ίδια είχε θέσει; Πριν πάμε να συζητήσουμε, ο καθένας τι θα ήθελε να γίνει, να συμφωνήσουμε ότι οι στόχοι δεν επετεύχθησαν; Για παράδειγμα, όλα τα μέτρα λήφθηκαν με στόχο να μειωθεί το χρέος. Μειώθηκε το χρέος; Το χρέος αυξήθηκε! Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμα, κάτι χειρότερο. Ξέρετε ποια είναι η βάση των οικονομολόγων, που προτείνουν τα μέτρα; Θα κάνουν την ανθρώπινη εργασία στην Ελλάδα φθηνότερη, έτσι ώστε να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί, να έλξουμε επενδύσεις και να μειωθεί η ανεργία. Δεν ξέρω αν διαβάσατε ένα στοιχείο, το οποίο είναι πράγματι ανατριχιαστικό. Στα χρόνια της κρίσης, στα χρόνια στα οποία μειώθηκε κατά 20% το μέσο κόστος εργασίας, ο μισθός δηλαδή του εργαζόμενου, μειώθηκε και η παραγωγικότητα της εργασίας κατά 5%. Τι σημαίνει αυτό; Παρά το γεγονός ότι συντρίφθηκαν μισθολογικά οι εργαζόμενοι, όσοι μάλιστα ήταν «τυχεροί» και δεν πετάχτηκαν στην ανεργία, δεν αυξήθηκε η παραγωγικότητα της εργασίας; Γιατί; το κεφάλαιο μετακόμισε στο εξωτερικό, μειώθηκε το κεφάλαιο που βρίσκεται στην παραγωγή. Αν σας φαίνεται πολιτικολογία ή πολύ «θεωρητική» ερμηνεία, θα προσπαθήσω να το απλουστεύσω. Ο έλληνας εργαζόμενος γυρίζει στην εποχή της αξίνας, όταν ο γερμανός εργαζόμενος έχει ρομπότ στα χέρια του. Έτσι, όσο φτηνός και αν είναι ο Έλληνας εργαζόμενος δεν μπορεί να είναι ανταγωνιστικός, όταν ο άλλος, όσο ακριβός κι αν είναι, έχει στα χέρια του μία πανίσχυρη παραγωγική μηχανή. Έτσι η Ελλάδα δεν βγαίνει από καμιά κρίση. Το αναφέρω, γιατί δεν μπορώ να σκιαγραφήσω μια διέξοδο για τις ορεινές περιοχές στην χώρα μας, χωρίς να δούμε τη μεγάλη εικόνα. Σε αυτό είμαι απόλυτα πεπεισμένος. Δεν υπάρχει καλό μέλλον για τις ορεινές περιοχές, χωρίς να δούμε κατάματα τη βαθύτερη αιτία των προβλημάτων, χωρίς να τολμήσουμε να δούμε «έξω από το κουτί», έξω από τις παραδοσιακές συνταγές. Στα μαθηματικά, λέμε, ποιές είναι οι οριακές συνθήκες για την επίλυση του προβλήματος; Σήμερα, αν δεν διευρύνουμε τις οριακές συνθήκες, αν δεν δούμε έξω από αυτές, αν δεν αμφισβητήσουμε τους θεμέλιους λίθους αυτού του συστήματος, λύση μακροπρόθεσμη και βιώσιμη δεν υπάρχει ούτε για την ελληνική κοινωνία, ούτε τις ορεινές περιοχές. Σας μίλησα πριν για τον νόμο της ανταγωνιστικότητας. Η νεοφιλελεύθερη διέξοδος για την κρίση ουσιαστικά δέχεται χωρίς αμφισβήτηση τους «νόμους» αυτούς ως φυσικούς νόμους και προσπαθεί να τους αντιμετωπίσει. Ναι, αλλά έτσι είναι σαν να προσπαθείς να σβήσεις την φωτιά με βενζίνη! Αν αυτοί οι νόμοι δημιούργησαν την κρίση, η πλήρης αποδοχή τους θα την βαθύνει σε βαθμό που δεν μπορούμε να φανταστούμε, που δεν μπορούμε να περιγράψουμε. Πιο συγκεκριμένα: Αν δεν αμφισβητήσουμε την ανταγωνιστικότητα ως το μόνο κριτήριο στην οικονομία, τότε γιατί ο έλληνας εργαζόμενος να μην αμείβεται όσο ο Ρουμάνος, και αργότερα όσο ο Κινέζος; Αλλά είναι ζωή αυτή; Είναι «νόμος» αυτός που επιτρέπει και οδηγεί στην εξαθλίωση του ανθρώπινου είδους;
    Αγαπητοί συνάδελφοι, δεν υπάρχουν λύσεις για τις ορεινές περιοχές, χωρίς λύσεις που να αμφισβητούν συνολικά τη δομή της ελληνικής κοινωνίας, δεν υπάρχουν «νησίδες παραδείσου» σε μία κοινωνία που βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στην κόλαση. Τι σημαίνει, όμως, αυτό; Θα εγκαταλείψουμε τις ορεινές περιοχές μέχρι να αναστηθεί ο μαρμαρωμένος βασιλιάς; Μέχρι να έρθει η νεράιδα και με το μαγικό ραβδάκι της να κάνει να ξημερώσει μία νέα εποχή; Όχι, κάθε άλλο! θα δώσουμε τη μάχη, σε πολύ δύσκολες συνθήκες, να κρατήσουμε τις ορεινές κοινωνίες ζωντανές. Θα διευρύνουμε οποιαδήποτε χαραμάδα ελπίδας, θα δώσουμε έναν αποφασιστικό αγώνα ώστε μια ζωή, πολιτισμοί ολόκληροι, που κρατήθηκαν με τα νύχια και με τα δόντια στα ορεινά, να είναι εκεί όταν τα πράγματα θα είναι καλύτερα για ολόκληρο τον κόσμο. Αυτή είναι η άποψη μου.
    Που θα στηριχθούμε για αυτό; Σε ποια χαρακτηριστικά των ορεινών περιοχών θα βασιστούμε, ώστε να δώσουμε αυτή την μάχη, ίσως, οπισθοφυλακών, αυτή τη μάχη χαρακωμάτων, αυτή τη μάχη που μπορεί να μην εξελιχθεί σε ολική νίκη αλλά θα αφήσει την πόρτα ανοιχτή γι' αυτή; Θα στηριχτούμε, κατά τη γνώμη μου, σε τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά:
    Πρώτον, οι ορεινές περιοχές δεν έζησαν το lifestyle του Κωστόπουλου και των συναφών, δεν έζησαν ποτέ την «ευδαιμονία» της δεκαετίας του '90 και του '00. Επομένως, δεν υφίστανται την ψυχολογική κατάρρευση, που σήμερα ζουν οι μεγάλες αστικές περιοχές στην χώρα. Έτσι, ως χώροι είναι πολύ πιο κατάλληλοι για μια επανεκκίνηση συντετριμμένων ζωών. Και αυτές, δυστυχώς, είναι άπειρες τώρα στις αστικές περιοχές, στις μεγάλες πόλεις. Οι μεγάλες πόλεις την εποχή της «ανάπτυξης» φαινόταν σαν θάλασσες ελπίδας και ευκαιριών. Τώρα μοιάζουν με ερήμους απόγνωσης. Εμείς εδώ, στα ορεινά, δεν ήμασταν ποτέ ευτυχείς με Porsche και Cayenne, για να θρηνούμε την απώλεια τους. Αυτό δίνει αντοχή και καλύτερες συνθήκες στις ορεινές περιοχές για μία επανεκκίνηση που, σίγουρα, έχουν ανάγκη χιλιάδες άνθρωποι.
    Δεύτερον, οι ορεινοί πολιτισμοί έχουν πολλά να διδάξουν τις σύγχρονες κοινωνίες, είναι πολιτισμοί επιβίωσης. Αυτό δε σημαίνει ότι οι ορεινές περιοχές είναι κλεισμένες σε κανένα κουκούλι. Ίσα – ίσα, η παγκοσμιοποίηση και ο πολιτισμός της έχουν τεράστια επίδραση σε όλους. Αν κάνετε μία βόλτα στο Μέτσοβο, θα δείτε τα παιδιά, κολλημένα στα smartphones τους, όπως παντού σε ολόκληρο τον κόσμο. Παρ' όλα αυτά, είναι σαν κάτι να αναδύεται από τους πόρους αυτών των περιοχών. Υπάρχει μία τεράστια παράδοση, προσαρμοστικότητας και μηχανισμών επιβίωσης που μπορούν να αποδειχθούν σωτήριοι και στις παρούσες συνθήκες. Ο ανθρώπινος πολιτισμός, βλακωδώς, έχει εξαιρετική εμπιστοσύνη στις τεχνολογικές του δυνάμεις. Για παράδειγμα, πολλοί πιστεύουν ότι η κλιματική αλλαγή έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Πώς αντιδρά ο σύγχρονος άνθρωπος; Αγοράζει air-condition. Έτσι φυλακίζεται στο δωμάτιο, αποκτά συνεχώς μεγαλύτερες ενεργειακές ανάγκες. Έτσι, επιδεινώνει την αιτία που δημιουργεί το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής! Τι κάναν οι βλάχοι; Οι βλάχοι είχαν ένα σπίτι για τον χειμώνα και ένα σπίτι για το καλοκαίρι. Η προσαρμοστικότητα στις συνθήκες τους έδωσε αντοχή στον χρόνο. Αντί να προσπαθήσουν, δια της υπεροψίας, να φέρουν κάθε κατάσταση στα μέτρα τους, προσαρμοζόταν σε αυτήν. Αυτό το στοιχείο δεν το έχει ο σύγχρονος τεχνολογικός πολιτισμός, το έχουν, όμως, οι ορεινές κοινωνίες σε σημαντικό βαθμό, ακόμη. Ο ορεινός άνθρωπος επιβίωσε με βάση την προσαρμοστικότητα και τη εφευρετικότητά του. Άντε και με το πείσμα του μαζί, στο οποίο οι «καμπίσιοι» βλέπουν μόνο την ξεροκεφαλιά. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να αποδειχθούν πολύτιμα στη δύσκολη φάση της κρίσης που διανύουμε.
    Τρίτον, όποιος επιστρέφει στις ορεινές περιοχές, γυρίζει με έναν πιο συνειδητό τρόπο. Έχει κατά βάθος κάνει μία επιλογή ζωής, μια συνειδητή επιλογή λιτότητας. Αυτός που γυρίζει θέλει λιγότερα «πράγματα», λιγότερα θορυβωδώς ικανοποιητικά πράγματα και περισσότερες εμπειρίες, περισσότερο χρόνο, περισσότερη κοινωνική επαφή. Αυτά βρίσκονται, και δεν έχουν μεγάλο κόστος. Επομένως, μπορεί να χτίσει μία διέξοδο, πιο σταθερή, πιο υγιή. Δε θέλει πολλά γι αυτό. Του αρκούν τα ουσιαστικά.
    Και ένα τελευταίο. Σε αντίθεση με ότι πιστεύεται, οι ορεινές περιοχές είναι πλούσιες περιοχές. Τα βουνά δεν είναι σπαρμένα στον κόσμο τυχαία. Αν παρατηρήσετε τον χάρτη βρίσκονται ακριβώς εκεί που συγκρούονται οι λιθοσφαιρικές πλάκες. Η Αφρική γέννησε την ορεινή Ελλάδα και τις Άλπεις. Τα Ιμαλάια γεννήθηκαν (και συνεχίζουν να ψηλώνουν) όταν έφυγε ένα ολόκληρο κομμάτι από την Αυστραλία, η Ινδία, και σφηνώθηκε κάτω από την Ευρασιατική πλάκα. Γι αυτό, όπου υπάρχουν ψηλά βουνά, η γεωλογική δραστηριότητα είναι ακόμη έντονη και αυτό σημαίνει πλούσιο υπέδαφος σε πρώτες ύλες. Ακόμη, η γεωμορφολογία των ορεινών περιοχών τις καθιστά πολύ πλούσιες σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Έχουν αιολικό δυναμικό συγκριτικά περισσότερο από τις πεδινές περιοχές, έχουν περισσότερες βροχές, και αυτό σε συνδυασμό με τη διαφορά υψομέτρου δίνει σημαντικό απόθεμα υδροηλεκτρικής ενέργειας.
    Αυτό το πλέγμα μπορεί να γονιμοποιηθεί με λύσεις τεχνολογικής αιχμής και να γεννήσει λύσεις για τις ορεινές περιοχές, να δώσει μεγάλες ανάσες. Αυτό κάνουμε στο Μεταπτυχιακό μας. Σε αυτό συνεργαζόμαστε στενά με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Το Μέτσοβο δεν μπορεί να ζήσει, αν πρόκειται να πληρώνει 1,5 ευρώ το λίτρο το πετρέλαιο. Πρέπει να βρεθεί λύση. Αν το Πολυτεχνείο συμβάλλει στην οικοδόμηση μιας τέτοιας λύσης, τότε θα είμαστε ευτυχείς. Θα αποδείξουμε ότι είμαστε χρήσιμοι στο μέτωπο των προβλημάτων.
    Πολλά κοινωνικά φαινόμενα, όπως για παράδειγμα αυτό που συζητάμε, το πως εξελίχθηκαν τα πράγματα στις ορεινές περιοχές έχει μια σιγμοειδή μορφή. Ας υποθέσουμε ότι σε ένα διάγραμμα, έχουμε στον ένα άξονα τον πληθυσμό στις ορεινές περιοχές και στον άλλο ένα δείκτη, το λόγο του δείκτη του ΑΕΠ στις αστικές περιοχές προς τον δείκτη του ΑΕΠ στις ορεινές περιοχές. Ο δείκτης αυτός μεγαλώνει, όσο χειρότερη είναι η κατάσταση στα βουνά. Η κατάσταση διαμορφώθηκε περίπου έτσι: όλον τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχε μία επιδείνωση των συνθηκών στις ορεινές περιοχές που προκαλούσε μία σταδιακή πτώση του πληθυσμού τους. Κάποια στιγμή υπήρξε μία απότομη μείωση του πληθυσμού. Αυτή η πτώση αντιστοιχεί στα 50 πολύ δύσκολα χρόνια, 1945 έως 1995. Τώρα βρισκόμαστε σε μια επόμενη φάση. Ο πληθυσμός που υπάρχει σήμερα στα βουνά, θα κρατηθεί εκεί, χωρίς μεγάλες απώλειες, σε κάθε συνθήκη. Είναι οι άνθρωποι που επιστρέφουν συνειδητά, είναι οι άνθρωποι που αγαπούν τα βουνά, είναι τα γερόντια που γυρνάνε πίσω με την σύνταξη, μεγάλη δύναμη αυτή των ορεινών περιοχών, μην την υποτιμάμε. Οι άνθρωποι αυτοί δεν θα λιγοψυχήσουν από ένα, και δύο, και τρία μνημόνια ακόμα. Αυτός ο πυρήνας των ανθρώπων που μείνανε δεν φεύγουν εύκολα και δεν ζητάνε και πολλά. Βεβαίως, αν διαβάσουμε το διάγραμμα ανάποδα βγαίνουν, επίσης, χρήσιμα συμπεράσματα. Ακόμα και αν οι συνθήκες βελτιωθούν σημαντικά, ο κόσμος δε θα γυρίσει, αθρόα και άμεσα στις ορεινές περιοχές. Αυτό, ίσως, συμβεί αν μια μεγάλη κοινωνική αλλαγή αλλάξει προτεραιότητες και αξίες.
    Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτός ο αγώνας είναι πολύ δύσκολος, είναι ο κλασικός αγώνας του Δαυίδ με τον Γολιάθ. Αλλά ο Δαυίδ θα πρέπει να σηκώσει το μπόι του, να κοιτάξει ψηλά, να πάρει πέτρα, να σημαδέψει καλά, να ρίξει μια, ευθύβολη και να πετύχει. Γιατί σε τελευταία ανάλυση ο Δαυίδ υπάρχει στον πολιτισμό μας, μόνο και μόνο για να νικήσει τον Γολιάθ.